اين واقعيت غير قابل انكار بر ضرورت احتياط علمى ، در مورد احاديثى كه خلاف عقل انگاشته مى شود ، تأكيد مى نمايد .

4 ـ 3 ـ 4 . تمييز حكم عقل از مأنوسات ذهن

بسا كسانى مطلبى را از كتاب و سنّت خلاف مأنوسات ذهنى و مورد استبعاد و استيحاش خود ببينند و آن را خلاف عقل بيانگارند و در انكار يا تأويل آن شتاب بورزند و حال آن كه مطلب نه جاى انكار دارد و نه نياز به تأويل ، بلكه حقيقتى است كه اينان وجه صحّتش را به درستى درنيافته اند . ^۱
و يا حديثى را مورد انكار و تهاجم قرار مى دهند كه وجه تأويل صحيحى دارد كه همان مراد معصومان عليهم السلاماز آن حديث است ، اما قراين و شواهد قصد چنان معنا و تأويلى به اينان نرسيده است . در اين باره از جمله امور شايسته تأمّل و مطالعه ، رواياتى است كه فضايل و احاديث آل محمّد صلى الله عليه و آله را صعب و مستصعب مى شمارد . ^۲
از اين رو ، در انكار يا تأويل هر چه كه ذهن و پندار ما از آن استيحاش مى كند ، نبايد شتاب ورزيد ، و هر چه مناسب طبع و ذوق ما نبود و با ذهن ما نا مأنوس و حتّى چندش آور و مشمئز كننده بود ، نمى توانيم خلاف عقل بشماريم ؛ زيرا هميشه چندش و استيحاش ما مبتنى بر فطريات نيست ، بلكه بسا متأثّر از تربيت ها و عواملى از اين قبيل است ؛ همچنان كه علاوه بر احاديث گذشته ، به ويژه حديث 2 و 3 در فصل «2 ـ 1 ـ 4» و «1 ـ 2 ـ 4» توضيحش گذشت . ^۳

كتابنامه

ـ اسباب اختلاف الحديث ، محمّد احسانى فر لنگرودى ، قم : دارالحديث .
ـ تهذيب الأحكام في شرح المقنعة ، نسخه رحلى سنگى ، تهران : انتشارات فراهاني .
ـ الخصال ، أبو جعفر محمّد بن على بن حسين بن بابويه قمّى، معروف به شيخ صدوق (م 381 ق ) ، تصحيح و تعليق : علي أكبر غفاري ، قم : مؤسّسه نشر اسلامى ، 1403 ق .
ـ دروس في علم الاُصول ، شهيد سيّد محمّد باقر صدر قدس سره (م 1400 ق ) ، بيروت : دارالكتاب اللبنانى ، دوم ، 1406 ق .