را تصديق كرد، بعدا هم تصديق كرد. آن گاه در تحليل روايت مى نويسد:
ظاهر روايت اين است كه بعثت انبيا وابستگى به نطفه هايى داشته است كه در صلب ها و رحم ها قرار دارند و اين نطفه ها زنده و عاقل و مكلف اند؛ ولى همان طور كه در آيه «ذر» گفتيم، چنين چيزى را ضرورت عقلى رد مى كند. ۱
7 . عدم اضطراب و تشويش يا تناقض در متن روايات
در علم دراية الحديث حديثِ مضطرب را چنين تعريف مى كنند:
مضطرب ، حديثى است كه در متن يا سند آن اختلاف وجود داشته باشد و به گونه اى روايت شود كه نقل ديگر با آن مخالف است؛ فرقى نمى كند كه اين اختلاف از طرف راويان متعدد يا يك راوى يا از طرف مؤلفان و نويسندگان به وقوع پيوسته باشد؛ به طورى كه باعث اشتباه شدن واقعيت شود. ۲
طبق اين اصطلاح، ما با چند روايت مواجه هستيم كه در سند يا متون آنها اختلافاتى وجود دارد كه قابل حل نيست. اما در روايات منقول از معصومان گاهى به مواردى برخورد مى كنيم كه در متن خودشان دچار تناقض و اضطراب اند. منظور از اضطراب در حديث ، در اين گونه موارد ، هرگونه تشويش و ناهماهنگى و تناقض در متن روايت است ؛ به نحوى كه گاهى صدر و ذيل روايت با هم نمى سازد.
علامه از اين ملاك در مباحث روايى تفسير الميزان استفاده كرده است و هر جا تناقض و اضطرابى در احاديث مشاهده نموده و راهى براى حل تعارض نيافته است، به بى اعتبارى حديث حكم كرده است. ۳
8 . جرْى، انطباق و مصداق يابى در روايات
آيات قرآن ، به تدريج و گاهى به اقتضاى شرايطى خاص ، نازل شده اند. غالب مفسران بر اين عقيده اند كه هرگاه آيه اى در شأن افراد خاصى يا حادثه ويژه اى نازل شود، به مورد نزول خود اختصاص پيدا نخواهد كرد ؛ زيرا قرآن كتابى است عام و جهانى و اختصاص به گروه خاصى ندارد. گاهى از اين ويژگى به «ملاك، عموم لفظ است و نه خصوص سبب» تعبير مى شود.
روايات معصومان عليهم السلام نيز تصريح دارند كه آيات قرآن، هر چند به سبب خاصى نازل شده باشند، ولى عموميت آنها براى هميشه باقى است و در مقام تشبيه چون خورشيد و ماه هستند كه همواره جريان دارند. علامه طباطبايى از اين مشخصه به «جَرْى» تعبير مى نمايد و در تعريف آن آورده است:
1.همان، ج ۱۰، ص ۱۰۸.
2.تلخيص مقباس الهدايه، ص ۷۰.
3.ر . ك : همان ، ج ۹ ، ص ۱۷۱ .
