12 . اجتهاد و اشتباه راويان در روايات تفسيرى

اكثر روايات شيعه و اهل تسنن به صورت خبر واحد به ما رسيده است و از آنجا كه بنا بر نظر اكثر دانشمندان شيعى خبر واحد جز در احكام حجيت ندارد، لذا لازم است كه با قراين ديگرى تقويت شوند تا بتوانند مبناى كار قرار گيرند. در بخش هاى قبل ديدگاه علامه در اين باره شرح داده شد.
بايد افزود كه راويان اخبار و احاديث در يك سطح نبودند و در ميان آنها افراد فراموشكار و كم حافظه هم وجود داشت. همچنين برخى از اين راويان به هنگام نقل روايت از اجتهاد خويش مدد مى گرفتند و كلام معصومان را مطابق با ذهنيات خود تعبير و تفسير مى كردند. همين امر سبب شد تا در برخى از روايات، كلام معصوم و اجتهاد راوى در هم آميخته شود و تشخيص آن بسيار دشوار گردد. بر اين مورد اشتباه و مسامحه راويان را نيز اضافه نمائيد.
علامه طباطبايى در ذيل بعضى از روايات مباحث روايى الميزان اين نكته را گوشزد مى كند؛ علامه مى گويد در برخى از روايات آمده است كه آيه «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَـتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُـلِمُواْ»^۱ درباره مهاجران نازل شده است و سپس مى افزايد:
آنچه كه اين روايات مشتمل بر آن است و مى رساند كه در خصوص مهاجران از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است ـ اگر صحيح باشد ـ اجتهادى از طرف راوى به حساب مى آيد؛ زيرا گذشت كه آيه مطلق است و معقول نيست كه حكم قتال به اشخاص معينى اختصاص داشته باشد؛ در حالى كه حكمى عام است. ^۲
در كتاب درالمنثور از قتاده روايت شده است كه از سوره اعراف آيه «واسألْهُمْ...» در مدينه و مابقى همه در مكه نازل شده است. علامه اين قول را رد كرده و مى نويسد:
اين در حقيقت اجتهادى است كه قتاده از پيش خود كرده و به زودى درباره اشتباه وى بحث خواهيم كرد. ^۳

13 . جعلى بودن برخى از روايات تفسيرى

همزمان با حيات پيامبر گرامى اسلام و پس از علنى شدن اسلام و به ويژه بعد از هجرت پيامبر به مدينه مسأله دروغ بستن بر پيامبر آغاز شد. رسول گرامى اسلام چون وضع را چنين ديد، در چندين مورد هشدار داده، بر مرتكبان آن لعنت فرستاد. اين حديث ـ كه تقريبا از احاديث متواتر شيعه و اهل سنت است ـ در جوامع حديثى با الفاظى شبيه به هم وجود دارد. حضرت على عليه السلام در نهج البلاغه مى فرمايد:
همانا در دستان مردم [رواياتى است] كه حق و باطل، صدق و كذب، ناسخ و منسوخ عام