آيا انسانها با فهم عادى مى توانند به معناى واقعى آن دست يابند؟. ^۱
علامه طباطبايى در اين زمينه توضيحاتى دارند كه ابتدا به يكى از آنها اشاره مى شود. ايشان در بحث تفسير به رأى و چگونگى آن مى گويند:
از اضافه شدن ضمير به لفظ رأى [در حديث «مُن فَسُر القُرآنُ بِرُأيه»] مى توان دريافت كه مقصود از تفسير به رأى، استقلال و اختصاص در تفسير است؛ به اين صورت كه مفسر در تفسير قرآن به همان نحو كه از اسباب تفهيم و تفهم در كلام عربى استفاده مى كند، بهره ببرد و كلام خدا را با كلام مردم مقايسه كند. در كلام بشرى هرگاه ما قطعه اى از كلام را از گوينده اى بشنويم، بى درنگ قواعد معمول در كشف مراد و مقصود كلام را به كار مى بريم و حكم مى كنيم كه فلان مطلب را اراده كرده است و به همين نحو، در اقرار و شهادت عمل مى كنيم؛ زيرا كه تمام بيانات ما مبنى بر آن چيزهايى است كه ما از لغت و مصاديق آن، به نحو حقيقت و مجاز، ياد گرفته ايم؛ ولى بيان قرآنى به اين صورت نيست، بلكه كلامى است كه بعضى از آن به بعضى ديگر متصل است؛ در عين اين كه ظاهرا از هم جدا هستند...
بنابر اين، تفسير به رأى ـ كه از آن نهى شده ـ امرى است كه به طريق كشف مربوط مى شود. به
عبارت ديگر، پيامبر صلى الله عليه و آله نهى فرموده است از اين كه كلام خدا را به همان صورت كلام غير خدا بفهميم. ^۲
علامه طباطبايى بر طبق رواياتى كه از معصومان رسيده، قايل به ظهر و بطن است و الفاظ قرآن را داراى چندين وجه مى داند كه البته در طول يكديگر قرار دارند. وى در عين حال بيانات لفظى قرآن را امثالى براى معارف حق الهى مى داند و چنين مى نويسد:
چنان كه از گفتار قبلى به دست آمد، معلوم شد كه بيانات لفظى قرآن نسبت به معارف حقه الهى مثل هايى بيش نيست؛ زيرا در اين آيات آن معارف به ميزان فهم عامه مردم، يعنى افرادى كه جز محسوسات را درك نمى كنند، نازل شده است. ^۳
علامه طباطبايى، بيانات قرآنى را ـ به نحوى كه شرح داده شد ـ تمثيلى فرض كرده اند. به همين ترتيب در شرح بعضى از روايات، تمثيلى بودن محتواى آن را پذيرفته است . ^۴