محمد بن جرير طبري آملي و دلائل الإمامة - صفحه 224

جالب تر از همه آن كه ، على رغم ناشناخته ماندن مؤلف، در سال هاى اخير ، كتابى ديگر با نام نوادر المعجزات با نام مؤلف به بازار عرضه شده است. ۱
با مطالعه آثار رجالى و حديثى دانشمندان امامى در مى يابيم كه سردرگمى عجيبى درباره مؤلّف كتاب دلائل الإمامة در ميان آنها حكمفرماست ؛ به گونه اى كه از مطالعه كلّى نوشته هاى آنان، رسيدن به نتيجه قطعى بسيار دشوار است . ۲ شايد بتوان از مجموعه اين ديدگاه ها به اين نتيجه ابتدايى رسيد كه از قرن سوم تا قرن پنجم تعداد چهار محمد بن جرير وجود داشته كه گاهى خلط هايى ميان آنها صورت گرفته است. ۳ اين چهار نفر عبارتند از:
1. محمد بن جرير از اصحاب امام حسن عسكرى عليه السلام كه در برخى از روايات آن حضرت عليه السلام با لفظ «يا ابن جرير» مخاطب آن حضرت عليه السلام واقع شده و در موارد ديگر به نقل معجزاتى از آن حضرت عليه السلاممى پردازد. ۴
جالب آن است كه ابن اسفنديار ، در تاريخ طبرستان ، او را از اصحاب امام رضا عليه السلام نيز دانسته و كتاب المسترشد را ـ كه از آنِ محمد بن جرير طبرى سوم بوده ـ به اشتباه ، به او نسبت داده است. ۵
2. ابو جعفر محمد بن جرير يزيد بن خالد طبرى آملى (224 ـ 310ق) مورّخ و مفسر معروف اهل سنّت و صاحب كتاب تاريخ الامم والملوك ، كه در كتب رجالى شيعى از او با عنوان محمد بن جرير عامى ياد مى شود و صاحب كتابى درباره غدير خم با عنوان ذكر طرق خبر يوم الغدير يا كتاب غدير خم نيز بوده است. ۶
3. محمد بن جرير بن رستم طبرى صاحب كتاب المسترشد . براى اولين بار در منابع امامى به نام او در كتاب رجال النجاشى (372 ـ 450ق) برخورد مى كنيم كه ضمن توثيق او، از وى با بزرگى ياد كرده و او را با دو واسطه از مشايخ خود معرفى مى كند. ۷ با توجه به نكته اخير ، برخى از معاصران، او را از معاصران كلينى (م 329 ق) و حسين بن روح (م 326 ق) و محمد بن جرير طبرى مورخ (م 310

1.نوادر المعجزات فى مناقب الائمة الهداة، قم : مدرسة الامام المهدى(عج) ، اول، ۱۴۱۰ق.

2.براى آگاهى تفصيلى از نظريات علماى رجالى و حديثى امامى درباره اين شخصيت ر . ك : مقدمه كتاب المسترشد فى امامة اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام ؛ نيز «الطبريون: نظرة فى المتفق والمفترق» ، على مؤسى كعبى ، علوم الحديث، ش ۱۷، ص ۱۰۷ ـ ۱۳۷.

3.اين نتيجه گيرى تقريبا شبيه خلاصه تحقيقات مفصل مامقانى در تنقيح المقال، ج ۳، ص ۹۱ ذيل نام محمد بن جرير است.

4.دلائل الإمامة، ص ۴۲۷ . براى آگاهى از اين معجزات ر . ك : مدينة المعاجز، ج ۷، ص ۵۷۳ ـ ۵۷۶ .

5.المسترشد، مقدمه محقق، ص ۴۵، به نقل از تاريخ طبرستان، (تأليف ۶۱۲ق)، ص ۱۳۰. برخى نيز اين احتمال را ابراز كرده اند كه محمد بن جرير سوّم همان محمد بن جرير اول باشد كه توانسته امام حسن عسكرى عليه السلام را درك كرده و از او نقل حديث نمايد . ر . ك : «الطبريون: نظرة فى المتفق والمفترق»، علوم الحديث، شماره ۱۷، ص ۱۱۶. به نقل از آقا بزرگ تهرانى در نوابغ الرواية، ص ۲۵۳.

6.رجال النجاشى، ص ۳۲۲؛ الفهرست، ص ۲۲۹.

7.رجال النجاشى، ص ۳۷۶ .

صفحه از 239