فلم يخرج من بيته حتى جمع القرآن. ^۱
آن نوشته ها و اين سفارش و عمل على در جمع قرآن چه شد و به كجا انجاميد؟ بالاخره، جاى اين پرسش جدى خالى است كه با آن همه محكم كارى پيامبر و وصيت او به جمع قرآن، و عمل على، چرا اين همه روايات نامتجانس درباره قرآن پديد آمد؟
نويسنده، به مناسبت ، از مصحف امام على ياد كرده و ويژگى آن را معرفى كرده است. قرآنى را كه على جمع كرد، داراى متن و حاشيه بود. ^۲ اصل اين قرآن در زير اثاثيه رسول خدا بود:
اى على، قرآن در زير اثاثيه من در جلد، ديبا و كاغذهاست. آن را بگيريد و جمع كنيد و نابودش نكنيد.
اين ها چه شدند؟ و اختلاف ها چرا سر كشيدند؟
گزارش شده است كه قرآن در دوران خلفا، ابو بكر و عمر، تدوين نو يافت و از حالت آميخته بودن وحى الهى با وحىِ بيانى تفكيك شد. و به اين ترتيب، تفسير و سخنان پيامبر از مصاحف حذف گرديد. دوران عثمان فرا رسيد. اين سياست در اين دوره هم تجديد شد و هفت مصحف نگارش يافت و به بلاد ارسال و بقيه، سوزانده شد.
امام على، در دوران زمامداريش، بر خلاف دو دهه گذشته پس از پيامبر، به گسترش حديث پيامبر همت گماشت، و مردم را به به آموختن قرآن تشويق كرد. او مردم را فراخواند تا از او درباره قرآن سؤال كنند:
از من بپرسيد... به خداوند سوگند آيه اى در ميان مصحف وجود ندارد كه بر من پنهان مانده باشد كه درباره چه چيزى و در كجا نازل شده است و معناى آن چيست. ^۳
او به احياى سنت نبوى در آموزاندن (=اقراء) قرآن اقدام كرد؛ چنان بشود كه مردم قرآن را بدانند و به آن عمل نمايند. امام براى اين منظور به تشويق مردم روى آورد:
على براى براى هر كس كه قرآن بخواند دو هزار دو هزار جايزه تعيين كرد. ^۴
به علاوه، او به ابو الاسود دوئلى نحو و اصول آن را آموخت تا تلاوت قرآن از خطا رهايى يابد، و ضبط كلمات مشخص شود.
مؤلف، به مناسبت، رخدادها و وضعيت اجتماعى و فرهنگى دوران پس از پيامبر را نيز در هر دوره از خلفا تا زمان امير مؤمنان بررسيده و در آن ، با نگاهى به بقاياى دوران جاهلى، روان شناسى قريش را به دست داده است؛ قبيله اى كه روحيه مستكبرانه داشت و خود را از نسل ابراهيم خليل