عام و كلى قرآن ۱ ، نص كتاب: عموم، خصوص، دليل، فحوا ۲ ، عام، خاص، نص، ظاهر ۳ ، اصول ثابت قرآنى ۴ .
3. دو ديدگاه اساسى
با عطف به آنچه گذشت و نيز موارد نقد شده، در ارتباط بامدلول قرآن و گستره آن دو ديدگاه اساسى ديده مى شود: ديدگاه مضمون محور و ديدگاه روح كلى و عام محور. مراد از ديدگاه مضمون محور، انطباق مضمون حديث با مضمون قرآن است. اين مبنا صورت انطباق مضمون يك حديث با يك آيه و چند حديث با يك آيه يا يك حديث با چند آيه را شامل مى شود. در ديدگاه عام و كلى يا روح قرآن، انطباق مفاد حديث با پيام و آموزه هاى قرآنى كه جنبه عام، كلى و اصولى دارد، آموزه هايى كه روح تعاليم قرآن يا قرآن و سنت را تشكيل مى دهد، مطرح است.
1 ـ 3. ديدگاه مضمونى
ديدگاه مضمونى پيشينه اى طولانى دارد. گويا تمام نگاه در گذشته، چنان كه غالب آن در سده حاضر، معطوف آن است. عبارات، ظاهر، نص، محكم، باطن، عام، خاص، دليل، فحوا، صريح، سياق و... نشان از اين مدعا دارد؛ چنان كه احاديث نقده شده شاهد آن است. ۵
1 ـ 1 ـ 3. تأملات در ديدگاه مضمون محور
ديدگاه مضمون محور تكيه گاه مطمئن و پايدارى نمى تواند شناخته شود؛ چه، درباره گونه دلالت قرآن بر معنا و مراد وحدت رأى وجود ندارد. چنان كه گذشت، گونه دلالت قرآن با قيدهاى متنوع و مختلف بيان شده است. نوسان اعتنا به قيود ياد شده از يك تا چهار و حتى پنج مورد، چنان كه اختلاف در معنا و مفهوم بعضى از آنها، و نيز ديدگاه هاى متفاوت و بعضا ناساز در تعيين مصاديق، چنان كه در ميزان دلالت، همه، شواهد بر عدم اعتماد و اطمينان بخشى تكيه گاه مضمونى دلالت دارد. با اين بيان دانسته مى شود دست كم چهار اشكال دامن گير مدلول مضمونى است: 1. اختلاف در گونه مضمون، 2. اختلاف در مفهوم، 3. اختلاف در ميزان دلالت، 4. اختلاف در مصداق.
2 ـ 1 ـ 3. اختلاف در گونه مضمون
چنان كه اشاره شد، گونه مضمون قرآن در دو مقام نظر و عمل با عبارات مختلف بيان شده است. در
1.بحوث فى علم الاصول، ج۸ ، ص۳۳۳ ـ ۳۳۴؛ الرافد، ص۱۱ ـ ۱۲؛ علوم حديث، ش۳۰، ص۲۳.
2.عدة الاصول، ج۱، ص۳۷۰؛ معارج الاصول، ص۱۴۸.
3.اصول السرخسى، ج۱، ص۳۶۴.
4.الميزان، ج۱، ص۲۹۲.
5.ر. ك: تأويل مختلف الحديث، ص۲۸، ۳۰، ۳۲، ۸۸ ، ۱۸۰، ۱۸۱، ۱۹۱، ۱۹۴، ۱۹۵، ۲۰۳، ۲۲۷، ۲۸۸، ۳۰۲ ـ ۳۰۳؛ تهذيب الاحكام و الاستبصار، همان جاها؛ أصول السرخسى، ج۱، ص۳۶۵؛ تفسير ابن كثير، همان جا؛ البداية و النهاية، همان جاها و... .
