و همزمان با تحول نشانه هاى آوايى زبان نيست.
هفت . از نظر زبان شناسى گفتار دقيق تر از نوشتار مى تواند زبان را منعكس كند؛ زيرا اغلب مى توان يك جمله نوشته را به چندين صورت متفاوت خواند؛ در حالى كه هر جمله اى كه شنيده مى شود، تنها به يك صورت مى توان نوشت.
هشت . اغلب خطوط، از جمله خط عربى كاملاً آوانگار نيستند و به همين دليل، نمى توانند صورت دقيق تلفظى زبان را ثبت نمايند. ۱
لذا زبان شناسان به دلايل ياد شده و نيز ملاحظاتى از اين دست، همواره نمود آوايى يا صورت ملفوظ زبان را مبناى مطالعات و پژوهش هاى خود قرار مى دهند.
يكى از بارزترين مواردى كه ماهيت خط و زبان را متمايز نشان مى دهد، نگارش زبان هايى كاملاً متفاوت با خطى واحد است؛ (همچنان كه برعكس، يك زبان واحد را هم مى توان الفباهاى گوناگون نوشت). ۲ براى اين مورد نمونه هاى فراوانى در دسترس ماست كه از آن ميان به ذكر چند نمونه بسنده مى گردد:
الف . در زبان مصرى باستان، به طور همزمان از سه خط مختلف هيروگليفى، هيراتى (Hieratic) و دموتى (Demotic) استفاده مى شده است. همين زبان پيش از قرن دوم ق.م. به خط يونانى و پيش از قرن چهارم ميلادى به الفباى قبطى (Coptic)نيز نوشته مى شده است. ۳
ب . ايرانيان باستان براى ضبط صحيح كلمات و الفاظ كتاب اوستا، به جاى خط پهلوى ـ كه نمى توانست نمايشگر همه صداهاى زبان باشد ـ خط اوستايى (دين دبيره) ۴ را اختراع كردند و اوستا را ـ كه در زمان هاى قديم به خطوط ميخى و آرامى و پهلوى نوشته مى شد ـ به اين خط نوشتند. قديمى ترين نسخه خطى اوستا با همين الفبا (مكتوب به سال 1323م) اكنون در كپنهاك موجود است. ۵
ج . در ايران دوره اسلامى تا اواخر سده نوزدهم ميلادى يهوديان ايرانى متون فارسى را به حروف عبرى مى نوشتند. اين پديده ـ كه از آن با عنوان «ادبيات فارسى ـ يهودى» Judaica) - (Inranoياد مى كنند ـ نماد دوگانگى حيات فرهنگى آنان بود (تصوير ش1). آنان در اين دوره آثار شاعران ايرانى مثل نظامى، عطّار، مولوى، سعدى و حافظ را به زبان فارسى و با خط عبرى نگاشته اند. ۶
1.مقدمات زبان شناسى، ص۷۱ ـ ۷۲.
2.تاريخ خط، ص۳۳ به بعد.
3.همان، همان جا.
4.اين خط از الفباهاى آرامى، پارسى، پهلوى و يونانى ـ كه در محيط رواج اوستا سوابقى داشت ـ ترتيب داده شده بود و از راست به چپ نوشته مى شد (تاريخ خط و نوشته هاى كهن افغانستان...، ص۶۷).
5.تاريخ خط و نوشته هاى كهن افغانستان...، ص۶۷، نيز: «زبان شناسى چيست؟»، ص۲۵۳.
6.«ادبيات فارسى ـ يهودى»، ص۸۱ به بعد.
