ه . نمونه جالب توجه ديگر، كاربرد خط عربى براى نوشتن زبان هاى رومانيايى اندلس است. اين نوشته ها عنوان «الاعجميه» به خود گرفت و به همين نام بعدها به صورت «آلخاميادا» (Aljamiada)و به همان معنا در فرهنگ اسپانيانى رواج يافت؛ به طورى كه امروزه در كتابخانه هاى جهان، به ويژه در اسپانيا نسخه هاى خطى متعددى از آثار اعجميه، يعنى ادبيات رومانيايى به خط عربى، بر جاى مانده است كه تاريخ برخى از آنها به سده 8 ق / 14م، بازمى گردد. ۱
و . پيش از ظهور اسلام، ايرانيان كتب علمى، سياسى و ادبى را به پهلوى و كتب دينى را به خط اوستايى مى نوشتند؛ اما پس از استيلاى مسلمانان بر ايران، خط عربى در اين سرزمين رايج شد. ۲ از آن پس، الفباى فارسى در طى قرون براى نوشتن زبان ها و گويش هاى گوناگونان ايرانى، از جمله خوارزمى، آذرى، پشتو، كردى و بلوچى، مورد استفاده قرار گرفته است. ۳
ز . همزمان با نضج جريان هاى اصلاح اجتماعى در سده هاى اخير، ملكم خان شخصيت اصلاح طلب ارمنى در ايران، گونه اى الفباى ابتكارى را پيشنهاد كرد كه در آن حروف به صورت منفصل نوشته شده بود. در ادامه همين پيشنهاد، وى در سال 1307ق / 1890م، در لندن به انتشار گلستان سعدى با الفباى پيشنهادى خود اقدام كرد. ۴
ح . علاوه بر زبان هاى ايرانى، زبان هاى رايج در شبه قاره هند از قبيل اردو، سندى پنجابى و كشميرى هم با الفبايى بر پايه عربى نوشته مى شوند. همچنين الفباى عربى تا چند دهه اخير اصلى ترين الفبا براى كتابت زبان سوماليايى بوده است؛ اما در سال 1351ش / 1972م، استفاده از الفباى لاتين جايگزين الفباى عربى گرديد و در سومالى رسميت يافت. ۵
ط . نمونه ملموس و زنده كاربرد خط واحد در زبان هاى گوناگون، نوشتن زبان هاى مختلف با خط سيريلى ۶ است. در دهه 1930م، دولت شوروى اقوام مختلف كشور را وادار به پذيرفتن الفباى سيريلى كرد و از آن پس مسلمانان اتحاد شوروى سابق براى نوشتن زبان هاى خود، از جمله تركى، آذربايجانى، تركمنى، ازبكى، قرقيزى، قزاقى، تاجيكى، تاتارى و چچنى از اين خط استفاده مى كنند. پس از فروپاشى اتحاد جماهير شوروى و استقلال جمهورى هاى مسلمان در 1371ش / 1992م، تنها جمهورى تاجيكستان درصدد تغيير خط خود به فارسى برآمد كه آن هم تاكنون عملى نشده است. ۷
1.«الفابا / الفباهاى اسلامى بر پايه الفباهاى عربى»، ص۵۷ ـ ۸۵ .
2.. تاريخ خط و نوشته هاى كهن افغانستان...، ص۶۵ .
3.«الفابا / الفباهاى اسلامى بر پايه الفباى عربى»، ص۵۶ .
4.همان، ۵۹ ـ ۶۰ .
5.همان، ص۵۹ .
6.الفباى سيريلى (Cyrilic) در قرن ۳ق / ۹م، به همت قديس سيريل با استاده از حروف يونانى و لاتين ابداع شد و خط رسمى زبان هاى اسلاوى و از جمله روسى گرديد.
7.«الفبا / الفباهاى غيرى عربى اقوام و ملل مسلمان»، ص۶۵ ؛ تاريخ خط، ص۳۳.
