صدوق مى گويد:
بخش نخست اين روايت، يعنى مثال اين روايت را حذف كرده اند، و فقط بخش پايانى آن، يعنى «آدم را بر صورت خود آفريد» را ذكر مى كنند. لذا خود و ديگران را گمراه كرده اند. ۱
ابن عربى در الفتوحات درباره شكل ديگر روايت، يعنى «على صورة الرحمن» مى گويد:
گرچه اين روايت از طريق نقلْ صحيح نباشد، ولى از طريق اهل كشف صحيح است. ۲
آبى به نقل برخى از علماى اهل سنت مى گويد:
اين روايت نزد اهل نقل تأييد نشده است. شايد راوى آن گمان كرده است كه ضمير روايت معتبر نخست به خداوند سبحان برمى گردد، لذا «الرحمن» را به جاى ضمير از باب نقل به معنا تغيير داده است. ۳
از سيد عبدالحسين شرف الدين نقل شده است كه در پى نوشتى بر اين روايت مى گويد:
همانا مضمون اين روايت، دقيقا همانند بخش بيست و هفتم از فصل اول از فصل هاى تكوين از كتاب يهود (تورات) است. ۴
3 . اين حديث پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله : «اگر با طنابى به زمين افكنده شويد، هر آينه نزد خدا فرود مى آييد»، از جمله احاديثى است كه در كتاب هايشان به تكرار از آن ياد كرده اند. صدرالمتألهين در تفسير اين روايت مى گويد:
روش آفرينش، اقتضاى نزول گام به گام به پايين ترين درجات حيات است. ۵
اين روايت از طريق شيعه وارد نشده است و فقط طبق گفته ترمذى از ابى هريره نقل شده است. ۶ نيز در بحار الأنوار ۷ از آن به عنوان روايت ياد نشده و فقط از آن به عنوان سخنى از طيبى است.
4 . صدرالمتألهين شيرازى در كتاب الحكمة المتعالية روايتى به اين شرح از طريق غير شيعى نقل مى كند:
آتش آكنده و پُر نمى شود تا اين كه شخص ستمگرى در آن وارد شود. پس آتش مى گويد: پروردگارا، او را در من جاودانه ساز.
وى به شرح اين روايت پرداخته و معتقد است كه اين روايت بيانگر ثبوت و مخلّد بودن اهل جهنم در آتش است كه اين زمان بى آغاز قدرت نمايى مطلق خداوند متعال است. ۸ اين روايت از
1.التوحيد، ص۱۵۲.
2.الفتوحات المكيّة، ج۱، ص۱۶۴.
3.شرح اصول الكافى، ج۳، ص۱۹۹.
4.ابوهريرة، ص۵۵ .
5.تفسير القرآن الكريم، ج۴، ص۵۸ .
6.. سنن الترمذى، ج۵ ، ص۷۷.
7.بحار الأنوار، ج۵۵ ، ص۱۰۸.
8.الحكمة المتعالية، ج۶ ، ص۲۹۴.
