در اين باره، ابن حجر در شرح اين حديث از على عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله : «لا تَكْذِبوا علىّ فانّه من كذب علىّ فلْيَلِجِ النّار»، ۱ مى گويد كه مراد اين حديث آن است كه به من دروغ را نسبت ندهيد. با توجه به لفظ «علىّ» معنا ندارد كه به نفع او دروغ گفته شود؛ چون حضرتش مطلقا از نسبت دادن كذب به خود نهى كرده است ... و نسبت دادن چيزى كه حضرت آن را نگفته، مقتضى دروغ بستن بر ايشان است؛ چون به هر حال، اثبات يكى از احكام شريعت است؛ خواه وجوب خواه استجاب، يا حرام يا مكروه ... و كسانى كه گفته اند از اين حديث، مطلق حرمت دروغ به نفع پيامبر صلى الله عليه و آله به دست نمى آيد، جاهل به زبان عربى هستند. ۲
2 ـ 5 . اصولاً دروغ اگر گمراه كننده نباشد، جايز است. ۳ اين در حقيقت تجويز نوعى دروغ با توجه به اهداف و نتايج آن است. اينان به اين حديث ابن مسعود از پيامبر صلى الله عليه و آله : «من كَذِبَ علىّ متعمّدا ليضلّ به الناس فليتبوء مقعده من النار»، ۴ با اضافه «ليضل به الناس» استدلال كرده اند. ۵ در نقد اين نظر گفته شده است:
1 ـ 2 ـ 5 . دارقطنى ۶ و حاكم ۷ به مرسل بودن اين حديث معتقدند و دارمى از حديث يعلى بن مرّة به سندى ضعيف آن را اخراج كرده است. ۸ خلاصه آن كه از نظر راويان حديث عبارت مذكور از اصل حديث نيست و حديث با اضافه عبارت مورد بحث، از جهت سندى و متنى تضعيف شده است. ۹
2 ـ 2 ـ 5 . چنين زيادتى سودى ندارد؛ چون دروغ بستن بر پيامبر صلى الله عليه و آله حتى اگر امرى حق باشد، گمراهى و گمراه كردن است. ۱۰ چه بسا از اين جهت كه صرف دروغ بستن گمراهى و بر اساس آن ديگران را هدايت كردن عين گمراه كردن است.
3 ـ 2 ـ 5 . بر فرض صحت اين اضافه، گفته شده كه لام در اين جا نه براى تعليل، بلكه براى صيرورت است؛ همچنان كه در معناى آيه: «فَمَنْ أَظْـلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا لِّيُضِلَّ النَّاسَ»۱۱
1.صحيح البخارى، ج۱، ص۳۵.
2.فتح البارى، ج۱، ص۱۷۸ به بعد.
3.همان، ج۱، ص۹۵.
4.مجمع الزوائد، ج۱، ص۱۴۴ و ۱۴۶؛ طرق حديث من ...، ص۱۰۰؛ كنز العمال، ج۱، ص۲۳۲ و ۲۳۳؛ الكامل فى الضعفاء، ج۱، ص۷؛ تاريخ مدينة دمشق، ج۵۳ ، ص۴۴.
5.الموضوعات، ج۱، ص۹۷؛ الرعاية، ص۱۶۲؛ الرواشح، ص۱۹۸؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۴۱۵.
6.العلل، ج۴، ص۸۸.
7.المدخل الى الصحيح، ج۱، ص۹۷ ـ ۱۰۲. هر چند حاكم درصدد رد يا تضعيف مطلق حديث نيست، بلكه از آن براى اثبات مخدوش بودن برخى از احاديث استناد مى كند.
8.السنن، دارمى، ج۱، ص۷۶. در همين جا اين حديث از يعلى بن مرة بدون «ليضل به الناس» نيز ذكر شده است.
9.الموضوعات، ج۱، ص۹۷؛ فتح البارى، ج۱، ۱۷۸؛ الرعاية، ص۱۶۲؛ الرواشح، ص۱۹۸؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۴۱۵ و ....
10.الرواشح، ص۱۹۸.
11.سوره انعام، آيه۱۴۴.
