1. مهم ترين منابع نجاشى در جرح و تعديل
پيش از ارزيابى روش نجاشى در جرح و تعديل، شايسته است مهم ترين منابع او را در اين فن ـ كه از فهرست وى به دست آمده ـ يادآور شويم. نجاشى از اساتيد بزرگ و متخصص در علم رجال و حديث، همچون: حسين بن عبيداللّه غضايرى، ۱ فرزند او احمد (ابن غضايرى) ۲ ، احمدبن على بن عباس بن نوح سيرافى ۳ و محمّد بن محمّد بن نعمان (شيخ مفيد) ۴ مطالبى را به شكل مكاتبه ۵ و مشافهه نقل كرده است.
همچنين او از آثار پيشينيان علم رجال و حديث بهره ها برده است. او بيشتر از ابو عمرو كشى، ۶ محمّد بن حسن بن وليد ۷ و احمد بن محمّد بن سعيد (ابن عقده) ۸ ـ ۹ نقل كرده است.
نجاشى جز اين به منابع ديگرى نيز نظر داشته است؛ اما آنها از منابع دايمى و مؤثر در ديدگاه رجالى او نيستند.
علاوه بر اين، بايد گفت كه نجاشى به آراى رجالى مكتب حديثى قم توجه ويژه به همراه نگاه انتقادى دارد كه توضيح آن، در ادمه، خواهد آمد.
گفتنى است نجاشى در سراسر فهرست، آن جا كه خواسته وضعيت رجالى اشخاص و آثار آنان را مشخص سازد، عموما از اصطلاحات ويژه علم رجال استفاده كرده است. تقريبا مى توان گفت كه نجاشى ذيل بيشتر تراجم صاحبان اصول و تصانيف از اين گونه اصطلاحات استفاده كرده است.
2. شناسايى ها
1 ـ 2. شناسايى شخصيت هاى ساختگى و راويان مجهول
نجاشى به صراحت بيان مى دارد كه نام عباد، ابو سعيد عصفرى را ابو سمينه جعل كرده است. ۱۰ او همچنين ذيل نام عمارة بن زيد خيوانى ابتدا از وضعيت رجالى او اظهار بى اطلاعى مى كند و سپس مى نويسد: «درباره او بيش از اين نمى دانم». در ادامه، به نقلى از حسين بن عبيداللّه بن غضايرى و او
1.رجال النجاشى، ص۳۰۳، ۲۳۲، ۸۰ .
2.همان، ص۱۵۴، ۱۲۲.
3.همان، ص۳۵۰، ۳۴۴، ۲۳۶، ۱۸۶، ۱۸۵، ۱۷۰، ۱۶۴.
4.همان، ص۱۲۸، ۴۸.
5.منظور نامه هايى است كه ميان نجاشى و اساتيد او در خارج از كوفه رد و بدل مى شد؛ به عنوان مثال، نجاشى با ابن نوح سيرافى ـ كه ساكن بصره بود ـ (الفهرست، ص۸۷ ؛ رجال النجاشى، ص۸۶) مكاتباتى چند داشت (رجال النجاشى ش۸۶ ، ص۴۴، ش۱۳۶ ـ ۱۳۷، ص۵۹).
6.رجال النجاشى، ص۳۲۸، ۲۵۹، ۱۰۲، ۷۴، ۳۸، ۲۱.
7.همان، ص۳۷۲، ۳۴۸، ۳۱۶.
8.نجاشى گاه مطالبى را به شخصى با كنيه ابوالعباس استناد مى دهد و مشخص ننموده منظور كدام ابوالعباس است؛ زيرا كنيه مذكور در فهرست نجاشى براى دو نفر به كار برده شده است: يكى ابن عقده و ديگرى ابن نوح سيرافى. برخى با ارائه قراينى مراد نجاشى را در اين گونه موارد ابن عقده مى دانند (قاموس الرجال، ج۱، ص۶۳ ـ ۶۴) كه در اين صورت، موارد نقل نجاشى از نامبرده بسيار بيشتر مى شود.
9.رجال النجاشى، ص۳۲۸، ۱۶۰.
10.همان، ش۷۹۳، ص۲۹۳.
