مى گفتند: «چه كسى مانند محمّد بن عيسى است!».
نجاشى در ادامه، چند روايت دال بر مدح و توثيق محمّد بن عيسى بن عبيد ذكر كرده است. ^۱
نمونه ششم، قمى ها محمّد بن عيسى همدانى را به سبب غلو، تضعيف كرده و ابن وليد او را جعل كننده حديث دانسته است. نجاشى بعد از بيان اين مطلب، با بيان «اللّه اعلم» ترديد خود را درباره تضعيف او نشان داده است. ^۲
آية اللّه خويى نيز با توجه به انتساب ضعف نامبرده به قمى ها و ابن وليد و بيان «اللّه اعلم» توسط نجاشى، توقف او را در تضعيف محمدبن موسى همدانى نتيجه گرفته است. ^۳
نجاشى گاه به نقد آراى رجالى ابن غضايرى مى پردازد. او درباره محمّد بن بحر رهنى مى نويسد:
برخى از اصحاب ما معتقدند كه او از نظر اعتقادى داراى انديشه غلوآميز است (فى مذهبه ارتفاع)، در حالى كه حديث او بدون عيب است. نمى دانم از كجا چنين چيزى گفته شده است؟ ^۴
ظاهرا منظور از برخى اصحاب، ابن غضايرى است كه درباره نامبرده گفته است:
ضعيف، فى مذهبه ارتفاع. ^۵

نتيجه

پژوهش دقيق نشان داد كه نجاشى در امر جرح و تعديل و رجال شناسى، اعم از راويان اخبار و نويسندگان آثار بسيار زبردست و داراى اطلاعاتى گسترده بوده است. او در علم رجال تمحض و تخصص داشت و بر خلاف ديگران كه معمولاً به همه فنون مى پرداختند، همت خود را فقط به علم رجال مصروف نمود و در اين فنّ يگانه دوران گشت. او در سراسر فهرست خود از اصطلاحات دقيق علمى ـ فنى درباره رجال و آثارشان بهره گرفته است.
نجاشى در نقد حال روايان و آثارشان همواره به رعايت حق و انصاف، فرونگذاردن جانب احتياط، استناد به نقل هاى صحيح، استقلال راى عالمانه، رويكرد واقع گرايانه و ابراز راى شجاعانه ملتزم بوده است.

كتابنامه

ـ اختيار معرفة الرجال (رجال الكشى)، محمدبن حسن طوسى، تحقيق: سيد حسن مصطفوى، دانشگاه