راوىِ ثقه و كذاب اهل بصره و منتسب به مكتب كوفه معرفى مى شوند.

4 . برآيند

با توجه به آنچه گفته شد، در پاسخ دو سوال اول مى توان گفت كه غياث بن ابراهيم كذاب در سند احاديث شيعه حضور دارد و وى، همان طور كه شيخ طوسى اشاره كرده، از پيروان زيديه است؛ زيرا با بررسى راويان كتاب هاى غياث بن ابراهيم ـ كه از نظر مذهب و اعتقاد وضعيت پوشيده اى دارند و در عين حال، اغلب در سندهايى واقع مى شوند كه راويان زيدى مذهب از ايشان نقل مى كنند ـ بترى بودن غياث روشن شد. نيز مشخص شد كه چگونه روايات و كتاب هاى غياث بن ابراهيم متهم به كذب، به واسطه هم مسلكانش، زنجيره وار به افرادى همچون ابراهيم بن محمد ثقفى و ابن عقده جارودى مذهب رسيده كه اقوال و كتاب هاى اين دو ـ كه طبق نظر نجاشى تعداد كتاب هايشان اندك هم نيست ـ با وجود انحرافات در عقيده، به جهت گرايش به اماميه يا ارتباط و مناسبات نزديك با بزرگان اماميه و نيز وثاقت و جلالت مقام اين دو راوى، در ميان كتاب ها و احاديث شيعه رواج يافته است.
از سوى ديگر، دور از انتظار نيست كه برخى راويان كتاب هاى غياث بن ابراهيم غير مستقيم از او نقل كرده باشند؛ يعنى به طريقى به كتاب هاى غياث دست يافته و بدون اين كه از او سماع داشته باشند، با وجاده رواياتش را نقل كرده اند؛ چنان كه در سند روايت شيخ مفيد، طريق تحمل همه راويان سند با عبارت «قال حدثنا» مشخص مى شود كه نشان از سماع يا ملاقات هر راوى از راوى ديگر دارد. با اين همه، نوع تحمل روايت محمد بن يحيى از غياث بن ابراهيم (و نيز محمد بن حسين از محمد بن يحيى) معلوم نيست و فقط تعبير گنگ «عن» بين دو راوى قرار مى گيرد كه معمولاً در طرق معنعن احتمال عدم ملاقات دو راوى زياد است. ^۱
در پاسخ سوال سوم نيز مى توان گفت با توجه به قراين و شواهد، احتمالاً هر دو راوى داراى يك هويت هستند. چنانچه همسانى راوى كذاب و ثقه را بپذيريم، اين پرسش مطرح مى شود كه نجاشى از چه روى غياث بن ابراهيم مشهور به كذب را ثقه دانسته است؟ يكى از پاسخ هايى كه به اين پرسش مى توان داد، توجه به اين نكته است كه نجاشى از كتاب رجالى ابن عقده بسيار بهره برده است. آمار تقريبى نشان مى دهد كه منقولات او از ابن عقده بسى بيش از ابن غضايرى، استاد معروف نجاشى است. ^۲ مسلم است كه نجاشى خود با غياث بن ابراهيم ملاقات نداشته و متاثر از