به فرد داشته اند. بسيار غير متحمل است كه وضّاعى با تنظيم مطالب به اين نظم خاص و جعل عنوانى دروغين براى آن، بتواند مجموعه اى چنين متباين فراهم آورد. علاوه بر اين، بايد در نظر داشته باشيم كه اين شماهاى ارائه شده تنها تصويرى كلى اند. بنابراين، هر چه بيشتر به جزئيات وارد شويم و مثلاً درباره نسب جغرافيايى راويان و محدّثان يا درباره غرايب متون و مانند آن پى جويى كنيم، تفاوت هاى بيشترى مى يابيم. در مجموع، تحقيق در ساختارهاى نقل ها در مصنَّف عبدالرزاق به اين نتيجه مى انجامد: مطالبى كه او به چهار راوى اصلى نسبت مى دهد، مآخذى واقعى داشته اند و نتيجه انتسابى دروغين يا بر ساخته خود او نيستند.
چند ويژگى ساختارى يا شكلى ديگر درباره نقل هاى عبدالرزاق در المُصَنَّف وجود دارند كه بر اعتبار آنها دلالت مى كنند؛ يكى اين كه او گاه درباره مأخذ دقيق روايت خود نامطمئن است و در عين حال، آشكارا بدان اعتراف هم مى كند. فى المثل يك جا در اسناد روايتى چنين آمده است:
عبدالرزاق از ثورى از مغيرة يا فردى ديگر ـ ترديد از جانب ابوبكر (يعنى عبدالرزاق) است ـ از ابراهيم كه گفت: ... . ۱
دروغ پرداز (= وَضّاع) واقعى قطعا چنين ترديدهايى را اظهار نمى كند؛ زيرا اين امر هدف اصلى او را كه جعل نقلى قاطع و متصل از راوى شناخته شده اى است، زير سؤال مى برد. علاوه بر اين، عبدالرزاق چنين القا مى كند كه هزاران روايت را مستقيما از ابن جُريج، ثورى و مَعمَر دريافت كرده است و البته ممكن است اين امر نادرست باشد، اما در اين صورت، جاى اين پرسش هست كه چرا أسانيدى هم اين چنين وجود دارند: «عبدالرزاق از ثورى از ابن جُريج ...» ۲ يا، بسيار به نادرست، «عبدالرزاق از ابن جُريج از ثورى ...» ۳ يا «عبدالرزاق از ثورى از مَعمَر». ۴ اين واقعيت كه در اين كتاب نقل هاى غير مستقيمى هم از راويان اصلى عبدالرزاق وجود دارند، بيش از پيش استدلال ما را تأييد مى كند. مآخذ روايات او، ساختگى نيستند، بلكه او مشخصا منبعى را كه حديث از طريق آن به دست آمده، نام مى برد.
پيش تر كه مى رويم، جعل باز هم نامحتمل تر مى نمايد؛ چرا كه عبدالرزاق نقل هايى مجهول از روايانى دارد كه در بيشتر موارد، مأخذشان يكى از چهار مخير اصلى اش اند؛ در دو مثال چنين آمده است: «عبدالرزاق از شيخى مدنى كه گفت: من شنيدم كه ابن شِهاب گزارش مى كند از ...» يا «عبدالرزاق از مردى از حَمّاد از ...». ۵ از آن جا كه عبدالرزاق عموما روايات ابن شِهاب را از طريق ابن جُريج يا معَمَر، و مطالب حَمّاد را از ثورى يا معَمَر دريافت مى كند، اين گونه أسانيد
1.المُصَنَّف، ج۲، ش۱۱۸۲۵.
2.همان، ش۱۱۶۸۲؛ ج۷، ش۱۲۶۳۱، ۱۳۰۲۰ و ۱۳۶۰۷.
3.همان، ج۶ ، ش۱۰۹۸۴.
4.همان، ش۱۰۷۹۸.
5.همان، ج۷، ش۱۲۷۹۵ و ۱۳۶۲۲.
