ائمه طاهرين عليهم السلام به اين موضوع اشاره داشته و شيعيان را آماده مواجهه با آن نمايند، ۱ بلكه شاگردان مكتب اهل بيت و مدافعان حريم اعتقادى شيعه را نيز بر آن داشت كه به تأليف رساله و كتاب در تبيين و توضيح مسأله غيبت اقدام نمايند؛ به گونه اى كه حتى مى توان كتاب هايى را به عنوان يا موضوع غيبت امام زمان عليه السلام قبل از تولد ايشان سراغ گرفت؛ از جمله على بن حسن بن محمّد طايى طاطرى، على بن عمر اعرج كوفى و ابراهيم بن صالح انماطى كوفى كه هر سه از اصحاب امام كاظم عليه السلام بوده و كتابى در غيبت نوشته اند. ۲ همچنين است كتاب هايى كه در زمان غيبت صغرا و به ويژه و سال هاى آغازين آن تأليف شده است؛ به مانند كتاب الغيبة ابواسحق ابراهيم بن اسحاق احمدى نهاوندى (م269ق) و نيز كتاب الغيبة نعمانى (م حدود 360ق) كه خوشبختانه به چاپ رسيده و در دسترس است. ۳
لازم به ذكر است كه آنچه غيبت نويسان در نوشتن اين كتاب ها بيشتر به آن توجه داشته اند، همان رفع حيرت و سرگردانى شيعيان بوده است؛ چنان كه نعمانى در بيان انگيزه اش از تأليف كتاب الغيبة همين مطلب را بيان داشته است:
فانّا رأينا طوائف من العصابة المنسوبة الى التشيع ... قد تفرقت كلمها و تشعبت مذاهبها ... و شكّوا جميعا الا القليل فى امام زمانهم و ولى امرهم و حجة ربهم ... . ۴
همچنين است شيخ صدوق در كمال الدين و تمام النعمة:
ان الذى دعاى الى تأليف كتابى هذا أنى لما قضيت وطرى من زيارة على بن موسى الرضا ـ صلوات اللّه عليه ـ رجعت الى نيسابور و أقمت بها فوجدت اكثر المختلفين الىّ من الشيعه قد حيرتهم الغيبة و دخلت عليهم فى امر القائم الشبهة ... . ۵
اين امر موجب شد بزرگان ديگرى نيز به رفع اين حيرت و اختلاف كمر همت ببندند؛ چنان كه بعد از شيخ صدوق (م381ق) بايد از شيخ مفيد (م413ق) ياد كنيم كه الفصول العشرة فى الغيبة و چهار ساله ديگر در باب غيبت از او به يادگار مانده است. پس از مفيد، بارزترين شاگرد او سيد مرتضى (م436ق) قرار دارد كه كتاب المقنع را در موضوع غيبت امام زمان عليه السلام نوشته است؛ ضمن اين كه بخش هايى از الشافى و تنزيه الانبياء را نيز به اين موضوع اختصاص داده است. ۶ تا اين كه نوبت به شيخ الطائفه ابوجعفر محمّد بن حسن طوسى (م460ق) مى رسد كه قوى ترين براهين عقلى و نقلى
1.جهت اطلاع از اين روايات، ر. ك: باب ۲۴ به بعد اكمال الدين. شيخ صدوق برخى از اين روايات را به تفكيك هر يك از امامان آورده است.
2.هزاره شيخ طوسى، ص۵۱۲ . البته شيخ طوسى ابن صالح انماطى را در اصحاب امام باقر عليه السلام ذكر كرده است.
3.جهت اطلاع از سير تاريخى غيبت نويسى ر. ك: همان و الفصول العشرة فى الغيبة، ص۱۱ به بعد (مقدمه محقق).
4.الغيبة، ص۲۷ و ۲۸.
5.كمال الدين و تمام النعمة، ص۴.
6.چنان كه خود سيد نيز در ابتداى المقنع گفته است.
