الكافى، باب «تسمية من رآه» آورده است. ۱ در اولين روايت جناب شيخ طريقش به كلينى را چنين ذكر كرده است:
اخبرنى جماعة عن جعفر بن محمّد بن قولويه و غيره عن محمّد بن يعقوب الكلينى.
موارد ديگر را با حذف اين طريق و با ذكر «و بهذا الاسناد» بيان كرده است. ۲
3 ـ 3 ـ 2. (12) الغيبة ابو عبداللّه محمّد بن ابراهيم بن جعفر الكاتب النعمانى (م حدود 360ق)
به نظر مى رسد كه اين كتاب نيز مورد استفاده شيخ طوسى در تأليف الغيبة بوده است؛ چنان كه در بحث دوازده نفر بودن امامان پس از پيامبر صلى الله عليه و آله ، آن گاه كه خواسته است رواياتى از طريق مخالفان شيعه در تأييد دوازده نفر بودن امامان پس از پيامبر صلى الله عليه و آله ذكر نمايد، هشت روايت را پشت سر هم به صورت مسند از نعمانى نقل كرده است؛ به مانند نقل از كلينى، در مورد اول، طريق خود را به نعمانى ذكر كرده است:
فمما روى فى ذلك من جهة مخالفى الشيعه ما اخبرنى به ابوعبداللّه احمد بن عبدون المعروف بابن الحاشر، قال: حدثنى ابوالحسن محمّد بن على الشجاعى الكاتب، قال: اخبرنا ابوعبداللّه محمّد بن ابراهيم المعروف بابن ابى زينب النعمانى الكاتب، قال: اخبرنا محمّد بن عثمان ... .
در بقيه موارد با ذكر «بهذا الاسناد» اين سند را حذف كرده است. ۳ همين روايات را نعمانى در فصل «فيما روى أن الأئمة اثناعشر من طريق العامة» فراهم آورده است. ۴
4 ـ 3 ـ 2. (13) كمال الدين و تمام النعمة ابوجعفر محمّد بن على بن حسين بن بابويه (م381ق)
از ديگر كتاب هاى مورد استفاده شيخ طوسى در الغيبة اين اثر ارزشمند شيخ صدوق است. بيشتر رواياتى كه از صدوق نقل شده، مسند بوده و برخلاف دو مورد پيشين، در كتابْ پراكنده است.
طريق شيخ به صدوق تنها يك واسطه دارد:
اخبرنى جماعة عن ابى جعفر محمّد بن على بن الحسين. ۵
برخى از اين روايات را در كمال الدين شيخ صدوق نيز آمده است، از جمله در بخش ذكر نايبان امام زمان (عج) روايتى از على بن محمّد سمرى در خبر رحلت پدر شيخ صدوق آمده است. ۶ همين روايت را در مجلد دوم كمال الدين (صفحه 270) مى توان ديد.
در بخش توقيعات وارده از حضرت مهدى عليه السلام روايتى نسبتا طولانى را از طريق شيخ صدوق نقل
1.ر. ك: اصول الكافى، ص۳۶۹، روايات ۲،۵،۶،۱و۱۱.
2.ر. ك: الغيبة، ص۱۶۱ به بعد.
3.همان، ص۸۸.
4.همان، ص۱۰۴.
5.از جمله همان، ص۱۵۰.
6.همان، ص۲۴۲.
