قال ابى ـ عليه السلام ـ: ما ضرب رجل القرآن بعضه إلاّ كفر. ^۱

با ملاحظه اين مجموعه روايات، روشن مى شود كه اكثر روايات رسيده از اهل بيت، بويژه امام صادق و امام باقر عليهماالسلام، اين مطلب به صورت مطلق، بلكه به صورت اصطلاحى كلى آمده كه ظاهرا روشن نيست كه معناى آن چيست؛ در حالى كه در برخى از روايات طرق اهل سنّت و يا شواهد ديگر برخى خصوصيات آن را روشن مى كند.

2. ديدگاه ها درباره معناى روايت

1. ديدگاهى كه از قديم الايام، از قرن چهارم، درباره اين جمله گفته شده و تا امروز توسط برخى كسان دنبال شده آن كه منظور از ضرب الرجل القرآن بعضه ببعض، اين باشد كه مفسرى جمله اى از آيه را با جمله اى ديگر از آيه اى ديگر پاسخ بگويد. از محمّد بن حسن بن وليد استاد شيخ طوسى نقل شد كه ايشان اين حديث را اين گونه معنا كرده اند:
هو أن تجيب الرجل فى تفسير آيه بتفسير آيه اخرى. ^۲
مجلسى در بابى كه به اين موضوع اختصاص داده است، همين تفسير را نقل كرده و گويا همين معنا را پذيرفته است. ^۳ فيض كاشانى در كتاب الاصول الاصلية مى گويد:
و لا يخفى ان هذه الاخبار تناقض بظواهرها. ^۴
در ميان متأخرين، كسانى هستند كه به صراحت گفته اند، تفسير قرآن به قرآن نمونه اى از ضرب قرآن به قرآن است. تفسير موضوعى و اين كه آيه اى با ديگر توضيح داده شود و ابعادى از آن شرح داده شود از اين قبيل است. ^۵
2. ديدگاه ديگر، نظر كسانى مانند آقاى على اكبر غفارى است كه كلام محمّد بن حسن الوليد را تعليق زده و گفته است كه اين كلام به اطلاق خودش درست نيست و با جمع در ميان روايات تأويل و استناد به ظاهر آيه با مخالفت با آيات ديگر است:
ضرب القرآن بعضه ببعض ـ كما يستفاد من روايات آخر ـ هو ان يأخذ الرجل ببعض الآيات المتشابهة التى ربما يوافق ظاهرها ـ فى نفسها مع قطع النظر عن سائر الآيات ـ مذهبه الفاسد و يؤول سائر الآيات على طبقها و يحملها عليها دون ان يتدّبر فيها و تفسيرها بسائر الآيات. ^۶