حديث فضايل و اخلاق فلسفى - صفحه 24

در كنار اين قبيل آرته ها يا فضايل، وى از فضيلتى به نام بزرگ منشى ۱ يا مگالوپسوخيا (megalopsuchia) نام مى برد و آن را: «زينت فضايل و اوج فضايل» برمى شمارد، زيرا به همه فضايل بزرگى مى بخشد و بدون فضايل ديگر پيدا نمى شود. ۲ مرد بزرگ منش خواهان افتخار است و ثروت و قدرت را در پاى آن فدا مى كند و پول را به چيزى نمى شمارد. اين صفت ناظر به مشاركت در امور كلان مالى است و امروزه فضيلتى اخلاقى به شمار نمى رود ۳ و بيشتر به مثابه جلوه گرى غيراخلاقى شناخته مى شود.

4. فضايل چهارگانه در ميان مسلمانان

نظريه فضايل چهارگانه سقراطى، همراه با نظريه حد وسط بر اثر ترجمه متون فلسفه يونانى وارد جهان اسلام شد و اين تلفيق مورد استفاده فراوان قرار گرفت و عالمان اخلاق نظريه سقراط را به كمك نظريه و حد وسط ارسطويى در فهم مسائل اخلاقى كار گرفتند و كوشيدند اين تركيب را به گونه اى نظام مند عرضه كنند. در اين باره كسانى مانند خدورى، ۴ تكريتى ۵ و جابرى ۶ كمابيش سخن گفته اند، از اين رو در اينجا تنها به اشاراتى گذرا بسنده مى شود.
كِنْدى مانند افلاطون نفس را به سه قوه شهويه، غضبيه و عاقله تقسيم و آنها را به سگ، خوك و پادشاه تشبيه كرد و همان فضايل معروف را برشمرد، جز آن كه به جاى تعبير شجاعت، از «نجده» سود جست. ۷ زكرياى رازى، قواى سه گانه نفس افلاطون را بنياد كار خود در طب روحانى قرار مى دهد و بر اساس آن سخن از تزكيه نفس به ميان مى آورد. ۸ ابوسليمان سجستانى از سر موافقت از افلاطون نقل مى كند:
هركه مالك نطق خود گردد، حليم، و هر كه مالك خشم خود گردد، شجاع و هر كه مالك شهوت خود گردد عفيف ناميده مى شود. ۹
ابن مسكويه به تفصيل اين نظريه را در تهذيب الاخلاق خود بسط داد و با تأكيد بر قواى سه گانه انسان، براى هر قوه فضيلتى برشمرد و نتيجه گرفت كه از برآيند سازگارانه فضايل سه گانه، چهارمين

1.greatness of soul.

2.همان، ص۱۴۰.

3.Virtues and Vices, by Bernard Williams, in Routledge Encyclopedia ofPhilosophy, V.۹, p.۶۲۹.

4.مفهوم العدل فى الاسلام.

5.الفلسفة الاخلاقية الافلاطونية عند مفكرى الاسلام.

6.. العقل الاخلاقى العربى: دراسة تحليلية نقدية لنظم القيم فى الثقافة العربية.

7.فلسفة الكندى و آراء القدامى و المحدثين فيه، ص۲۷۴.

8.كتاب الطب الروحانى در رسائل فلسفيه، ص۲۷.

9.المقابسات، ص۲۶۸.

صفحه از 33