صحيفه سجاديه

عنوان الصحيفة السجاديه به معناى كتاب سجاد است. سجاد يكى از القاب زين العابدين است و به معناى كسى است كه بسيار سجده مى كند. معمولاً كتاب را با عنوان الصحيفة الكاملة السجادية مى خوانند كه به معناى كتاب كامل سجاد است. بنابه نظر شارح آن، سيد على خان شيرازى، كلمه «كامله» به كامل بودن سبك و محتواى كتاب اشاره دارد. برخى از منابع اين گونه اظهار نظر كرده اند كه اين صفت به آن دليل به كتاب داده شده كه آن را از نسخه اى ديگر كه ناقص است و زيديه آن را معتبر مى دانند، متمايز كند؛ اما با توجه به نحوه كاربرد اين عنوان در مقدمه صحيفه (بند 20) اين فرض بعيد به نظر مى رسد. ^۱ به صحيفه عنوان هاى مختلفى ـ كه حاكى از تجليل آن است ـ داده اند؛ عناوينى مانند «خواهر قرآن»، «انجيل اهل بيت» و «زبور آل محمّد».
بنابه سنت شيعى زين العابدين ادعيه خويش را جمع آورى كرده و آن را به فرزندان خويش به خصوص محمد باقر و زيد آموخته بود. در دوره هاى بعد، متن كتاب به طور گسترده اى در ميان تمامى فرقه هاى شيعه منتشر گرديد. متخصصان حديث معتقدند كه اين متن متواتر است. ^۲ به عبارت ديگر، اين متن از همان ابتدا معروف و مشهور بوده و از طريق سلسله هاى متعددى نقل شده و اين در حالى است كه اصالت آن هيچ گاه زير سوال نرفته است.
با اين حال، ترتيب قرار گرفتن مطالب در متن به ما اجازه مى دهد كه ميان پنجاه و چهار دعا ـ كه بدنه اصلى متن را تشكيل مى دهند ـ و ادعيه اضافه شده ـ كه شامل چهارده ضميمه (از جمله دعاهاى روزهاى هفته) و پانزده مناجات است ـ قايل به تمايز شويم. پنجاه و چهار دعاى اصلى طراوت و وحدت غير قابل انكارى در سبك و موضوع از خود نشان مى دهند؛ در حالى كه مابقى به خصوص مناجات ها نظم و ترتيبى معين و هنرمندى خودآگاهانه اى را به متن اصلى مى افزايند كه تواند نشان گر دخالت يك مؤلف ديگر باشد. گفته مى شود كه ضمايم توسط شمس الدين محمد بن مكى، نويسنده مشهور كتاب فقهى اللمعة الدمشقية ـ كه معروف به شهيد اول است و در سال 786ق /1384م، در آلپو به قتل رسيد ـ جمع آورى و به متن اصلى اضافه شده است. ^۳ مناجات هاى پانزده گانه به تعداد زيادى از ويرايش هاى جديد صحيفه اضافه شده و به نظر مى رسد كه علامه محمدباقر مجلسى (م1110ق /9 ـ 1698م، يا يك سال بعد) نويسنده مجموعه ماندگار بحار الانوار در حديث شيعه، توجه بدنه اصلى شيعه را بدان جلب كرده است. ^۴