مقدمه ‏اى بر صحيفه سجاديه - صفحه 63

تعداد زيادى دعا غير از آنچه كه در صحيفه مضبوط است، از امام زين العابدين نقل شده و عالمان متعددى اين ادعيه را در مجموعه هايى با عنوان صحيفه دوم و صحيفه سوم و مانند آن جمع آورى كرده اند. صحيفه دوم كه تقريبا به قدمت خود صحيفه است، توسط محمد بن حسن حر عاملى (م1104ق /3 ـ 1692م) نويسنده كتاب مشهور وسائل الشيعة در سال 1053ق /1643م، گردآورى و تدوين شد. ۱
صحيفه سوم توسط ميرزا عبداللّه بن ميرزا عيسى تبريزى نويسنده كتاب رياض العلماء ـ كه معروف به افندى و شاگرد مجلسى بود ـ جمع آورى شد. در ميان نسخه هاى منتشر شده صحيفه آن كه از ديگران طولانى تر است الصحيفة السجادية الخامسة نام دارد كه توسط محسن امين، نويسنده معاصر و معروف كتاب اعيان الشيعة جمع آورى شده است. ۲ اين صحيفه شامل تمامى دعاهاى موجود در صحيفه هاى قبلى است. 130 مورد از اين دعاها در صحيفه هاى اول و دوم يافت مى شوند و 52تاى آنها افزوده شده اند. ۳ كانستنس پادويك در كتاب خود Muslim Devotions ـ كه در آن كتاب هاى دعاى اسلامى را به شيوه اى همدلانه بررسى كرده است ـ از اين نسخه پنجم كتاب ـ كه بيش از ششصد صفحه دارد ـ استفاده كرده است.
هرگونه تلاش جدى براى بررسى اعتبار تاريخى نسبى تك تك دعاهايى كه در نسخه مختلف صحيفه يافت مى شوند، براساس تحقيقات نقادى مدرن، مسؤوليتى سنگين خواهد بود. نتيجه چنين مطالعه اى ـ اگر بتوان از طريق مطالعه متون كهن ديگر قضاوت نمود ـ احتمالا اين خواهد بود كه پس از سال ها كار و تلاش سخت و پى گير ما تعدادى فرضيه خواهيم داشت كه درجات متفاوتى از ترديد بر آنها سايه افكنده است. اين كار مورد علاقه محققان غربى و مسلمانان تجددزده اى است كه هردوى آنان، به هر حال، هيچ گونه درگيرى شخصى با محتويات و تعاليم صحيفه ندارند؛ اما نگرش بسيارى از مسلمانان همواره اين بوده كه به محتواى متونى ـ كه در سنت رسميت يافته اند ـ توجه كرده و خيلى دل نگران اين كه در واقعيت تاريخى چه كسى نويسنده كلمات متن بوده است، نباشند. در اين مورد اين گفته على عليه السلام مشهور است:

انظر الى ما قال و لا تنظر الى من قال.

1.چاپ شده در ايران و نيز در بمبئى (۱۳۱۱ق /۴ ـ ۱۸۹۳م).

2.دمشق، ۱۳۳۰ق /۱۹۱۲م. يك صحيفه چهارم نيز توسط ميرزاحسين بن محمد تقى نورى (م۱۳۲۰ق /۱۹۱۲م) جمع آورى شد و در ايران به چاپ رسيد و يك نسخه ششم هم توسط محمدصالح مازندرانى حائرى جمع آورى شد. (براى اين شش صحيفه، ر. ك: الذريعة الى تصانيف الشيعة، بخش مربوط به الصحيفة السجادية چاپ شده در ايران و نيز در بمبئى (۱۳۱۱ق /۴ ـ ۱۸۹۳م) بقيه موارد توسط برخى محققان معاصر، مانند حاج شيخ محمدباقر بن محمد حسن بيرجندى قائنى، شيخ هادى بن عباس على كاشف الغطاء نجفى و حاج ميرزا على حسينى مرعشى شهرستانى حائرى جمع آورى شده اند. (ر. ك: مقدمه آقانجفى بر صحيفه).

3.الذريعة، بخش مربوط به الصحيفة السجادية.

صفحه از 87