آن را تكرار كرد، به آنان بياموزد. ^۱
شيعيان ادعيه امامان را كه نخستين آنان على است، به ادعيه پيامبر اضافه مى كنند. امروزه يكى از پراستفاده ترين كتاب هاى جامع دعا كه ادعيه بسيار مختلفى از تمامى امامان و براى هر موقعيت خاص در بر دارد، كتاب مفاتيح الجنان (كليدهاى بهشت) نوشته عباس قمى (م1359ق /1940م) است. ^۲

نقش دعا

اگرچه تعداد زيادى از ادعيه اى كه از پيامبر و امامان به دست ما رسيده است، بيان خودانگيخته احساسات قلبى آنان بوده، لكن ادعيه ديگرى نيز وجود دارد كه پديد آمدن آن اهداف واضح و روشنى مانند قرائت در برخى موقعيت هاى خاص و يا انتقال اين ادعيه به مؤمنان با تقوا، داشته است. بيشتر ادعيه نبوى بسيار كوتاه است و به راحتى مى توان فهميد كه فى البداهه و به صورت خودانگيخته پديد آمده است، اما برخى از ادعيه منسوب به ائمه ـ مانند دعاى زين العابدين براى روز عرفه (شماره 47) طولانى و مفصل است. حتى اگر اين ادعيه در ابتدا به صورت خود انگيخته پديد آمده باشد، اين واقعيت كه آن را به صورت ادعيه مربوط به مناسبت هاى خاص شناخته اند، نشان گر آن است كه اين ادعيه ثبت مى شده و هنگامى كه آن مناسبت خاص مى رسيده، توسط امام يا پيروان او قرائت مى شده است.
به طور طبيعى ممكن نيست كه موقعيت هايى را كه اين ادعيه براى اولين بار بر زبان رانده شده است، دانست. اما ما در مورد محيط عمومى اسلام در قرون اوليه اطلاعات كافى داريم كه به كمك آن مى توان نقشى را كه دعا در جامعه ايفا مى كرده، فهميد. بى شك، بسيارى از مسلمانان، بخش زيادى از اوقات بيدارى خود را به قرائت قرآن، ذكر خداوند و دعا اختصاص مى دادند كه بسيار بيش از اوقاتى بود كه امروزه مسلمانان بدان اختصاص مى دهند. حتى كسانى كه مكه و مدينه را ترك مى كردند تا در نبردهايى كه موجب گسترش اسلام شد، شركت كنند و يا در اداره امور امپراتورى جديد اسلام مشاركت نمايند، لزوما در اعمال روحانى و معنوى را كوتاهى نمى كردند.
براى كسانى كه زندگى خود را وقف عبادت مى كردند، دعا جزء لا ينفك تصورات و پندارهاى آنان به حساب مى آمد. مردم به واسطه دعا مى توانستند در مورد خدا فكر كنند و ياد او را طى انجام فعاليت هاى روزانه شان در خاطر زنده نگه دارند. دعا بيان عميق توحيدى بود كه احساسات، عواطف، تفكرات و مفاهيم آنان را تشكيل مى داد، اقرار كامل به توحيد يا يگانگى خداوند بود.