در محيط اسلامى دعا به عنوان يكى از نخستين چارچوب هايى كه روح از طريق آن مى تواند با خواست خداوند منطبق شود، شناخته شده و از طريق آن مى توان تمامى تفكرات و مفاهيمى را كه حول نفسانيت و منيت شكل گرفته، كنار گذاشت. تأكيد جدى در صحيفه بر انجام خواست خدا ـ همان طور كه مسيحيان دعا مى كنند كه: «خواست تو انجام خواهد شد.» ـ به روشنى نوعى خدامركزى يا محوريت خداوند را به نمايش مى گذارد كه تمامى بلندپروازى هاى شخصى و اميال فردى را كه ـ به نوعى با اراده خداوند در تعارض است ـ نفى مى كند؛ اراده اى كه شريعت و سنت نبوى تجسم آن محسوب مى شوند. براى مسلمانان آن زمان مانند مسلمانان امروزى، اطاعت از خداوند عبارت بود از تقليد از كسانى كه قبلاً هدايت و رحمت خداوند شامل حال آنان شده است. نخستين نفر در ميان آنان پيامبر بود و پس از او صحابه بزرگ او جاى داشتند. براى شيعيان، ائمه در اين زمينه همان نقش اساسى را داشتند؛ به طورى كه گاهى به نظر مى رسد، حداقل براى غيرشيعيان، سنت پيامبر اهميتى كمتر در ميان آنان دارد.
صحابه امامان دائما براى راهنمايى به آنان رجوع مى كردند، در حالى كه خود امامان با صرف ساعات طولانى روز و شب براى ذكر و نماز و دعا، الگوى پيامبر را دنبال مى كردند. هرچند بخش زيادى از اين زندگى عبادى، شخصى و درونى بود، ولى ائمه وظيفه داشتند كه جامعه را هدايت كرده و در غنى سازى زندگى دينى مؤمنان بكوشند. همان طور كه امام زين العابدين در رسالة الحقوق ـ كه ترجمه آن به اين كتاب ضميمه شده ـ تأكيد مى كند، هر عالمى وظيفه دارد كه علم خود را به ديگران منتقل كند و امامان در ميان معاصرانشان چه شيعيان و چه اهل سنت، به عنوان مراجع بزرگ دين اسلام شناخته مى شدند. بنابراين طبيعى بود كه آنان دعاهايى را انشا كنند كه در آن رابطه انسان و خداوند در عباراتى كاملاً شخصى بيان شده بود و مى توانست به ديگران هم آموخته شود و به صورت يك گنجينه عمومى درآيد. به نظر مى رسد كه تعداد زيادى از دعاهاى صحيفه از اين نوع است. ظاهرا برخى از اين ادعيه مانند دعاى او براى روز عيد فطر (دعاى 46) و عيد قربان و (دعاى48) براى مناسبت هاى عمومى انشا شده اند. يكى از ادعيه شاهدى به دست مى دهد كه به كمك آن مى توان فهميد امام، نه خود، بلكه پيروانش را در نظر داشته است: در دعا براى والدين (دعاى 24)، او به گونه اى سخن مى گويد كه گويى پدر و مادر او هنوز زنده هستند، اما اين به سختى مى تواند درست باشد، مگر آن كه فرض كنيم اين دعا را در جوانى و قبل از حادثه كربلا پديد آورده است.

توحيد در شكل عبادى آن

هر كس كه در خود اندكى حساسيت در مورد ضعف انسان و عشق خداوند داشته باشد، حداقل در برخورد با برخى از ادعيه موجود در صحيفه قطعا تحريك و برانگيخته مى شود. در اينجا ما با يكى از بزرگ ترين شخصيت هاى معنوى و تابناك جهان اسلام مواجه هستيم كه خشيت و خضوعى كامل در مقابل خيريت، رحمت و عظمت خداوند از خود نشان مى دهد تا در مقابل خالق خود به