مقدمه ‏اى بر صحيفه سجاديه - صفحه 82

مى گويد كه رحمت خداوند همه چيز را دربرگرفته است، «رحمته وسعت كل شى ء» (سوره اعراف، آيه156 و سوره غافر، آيه7) اما هيچ گاه مطرح نشده كه غضب الهى شامل همه چيز مى شود. بر اساس يك حديث قدسى معروف، خداوند مى گويد: «رحمت من بر غضبم پيشى گرفته است». يا «رحمت من بر غضبم تقدم دارد». يا «رحمت من بر غضبم سيطره دارد». ۱ خداوند تنها در برخى موقعيت ها و براى اهداف خاصى بر مخلوقاتش، سخت گير و خشن جلوه مى كند كه اين اهداف نيز توسط رحمت او تعريف و مشخص شده اند. اين نكته توسط پيامبر اين چنين تبيين شده است: «آتش جهنم تازيانه اى است كه از طريق آن خداوند بندگانش را به سمت بهشت سوق مى دهد». رحمت خداوند آن چنان حقيقى و واقعى است كه او قطعا گناهان كسانى را كه به سوى او روى آورند، ناديده مى گيرد. ۲
پادويك به ويژگى «چندتكه بودن» ادعيه اسلامى، اشاره مى كند. او مى نويسد:
در حالى كه ادعيه برخى از اولياى بزرگ نوعى تفرد معنوى را به نمايش مى گذارد، تعداد زيادى از اين ادعيه از قطعه هاى كوچكى كه به خوبى در الگوهاى جديد مرتب شده اند، ساخته شده است. برخى از اين قطعه ها عبارت اند از: ادعيه سنتى پيامبر اسلام، آيات قرآن، صلوات بر پيامبر، استغفار، تسبيحات كه همگى شناخته شده و مورد تأييد هستند. ۳
مشخصه بسيار بارز صحيفه نيز از سويى تفرد امام از سوى ديگر اشتمال آن بر قطعه هاى مختلف است. البته اين واقعيت منعكس كننده اين خصيصه قرآن است كه از قطعه هاى كوچك و بزرگ مختلفى چون اسماى و افعال خداوند، داستان پيامبران، دستورات فقهى و وعد وعيدهاى مربوط به روز قيامت تشكيل شده است.
پيش تر اشاره كرديم كه يكى از اهداف دعا اين است كه تصورات فرد عابد را مطابق با الگوهاى اسلامى شكل دهد. يك حديث مشهور به ما مى گويد كه مسلمانان مى توانند از طريق مطالعه قرآن شخصيت و اخلاق پيامبر را بشناسند. فرد عابد با پيروى از سنت پيامبر، قرآن را به تمامى مراتب وجود خود جذب مى كند و خود او نيز توسط قرآن كه كلام الهى و الگوى الهى روح خود اوست، جذب مى شود. اين كه برخى از مراجع اوليه اسلامى به صحيفه با عنوان «خواهر قرآن» اشاره كرده اند، شايد بعضا به اين دليل باشد كه ويژگى «چند تكه بودن» آن، بيان گر ديدگاه هاى معنوى مختلفى است كه

1.اين حديث در منابع متعددى يافت مى شود. مانند صحيح البخارى، صحيح مسلم و ديگر منابع پذيرفته شده. ر. ك: Wensinck, Concordance, IV, ۵۲۶; Graham, Divine Word, ۱۸۴-۵

2.تقدم رحمت خداوند اين پرسش را كه چرا حتى اكثر متكلمان متفق بودند كه عذاب جهنم دائمى نيست، توضيح مى دهد. «در مجموع ... عدم خلود در آتش در جامعه اسلامى رايج بوده است و اين عقيده اشعرى كه عذاب الهى نمى تواند مدت نامحدودى به طول بيانجامد، آن را تأييد مى كرده است.» J.I. Smith and Y.Y.Haddad, The Islamic Understanding of Death and Resurection, Albany,۱۹۸۱,p.۹۵.

3.Muslim Devotions, p. xxvvii.

صفحه از 87