در بحث صحابه سه مسأله در پيوند با هم و در عين حال، متمايز از هم وجود دارد: 1. تعريف صحابه: صحابى كيست؟ و با چه ملاك و معيارى مى توان صحابى را غيرصحابى بازشناخت؟ طبيعى است كه در اين تعريف، بايد عرف اهل زبان و تمام اقوال پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را در اين باره در نظر داشت. 2. شأن و منزلت صحابه: از آيات قرآن و سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چه شأن و منزلتى را براى صحابه مى توان دريافت؟ آيا مدحى يا ذمّى در باب صحابه آمده است؟ مجموع اين دسته از آيات و روايات از چه شأن و جايگاهى براى صحابه حكايت مى كند؟ 3. اعتبار و حجيت قول و عمل آنها: با عنايت به مجموع آيات و سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم، قول و فعل و تقرير آنها چه وزنى از اعتبار را داراست؟ در اينجا سه تلقى را از هم بايد بازشناسيم:

يك. صحابى، چونان مرجع و منبع(Authority)

بدين معنا كه سخن و عمل آنها اعتبار و حجيّت دارد به واسطه شخصيّت آنها. مثلاً، گزاره الف، ب است نزد ما معتبر و متّبَع است صرفا به اين دليل كه قولِ صحابى است و «عملِ x مشروع است.»، صرفا به اين خاطر كه فلان صحابى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چنين مى كرده است. در چنين مواردى شخصيت صحابه، پشتوانه حقانيت و حجيّت سخن و عمل آنهاست.

دو. صحابى، چونان راوى

بدين معنا كه سخن آنها گزارشِ سخن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است. در اين تلقى، آن گاه سخن صحابه اعتبار و حجيّت دارد كه آشكار و مسلّم شود كه گزارشگر سخن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است و عمل صحابه آن گاه معتبر و متبّع محسوب مى شود كه مستند به عمل پيامبر باشد. يعنى، صحابى از آن حيث كه صحابى است، موضوعيتى و مدخليتى ندارد، بلكه از آن حيث معتبر خواهد بود كه روايت گر و حكايت گر باشد.

سه. صحابى، چونان عالمِ دين

بدين معنا كه فرد صحابى، فقيه، مفسر، عالم و اسلام شناسى است كه دركى از آياتِ قرآن و احكام اسلام دارد. در اين تلقى، فرد صحابى به مثابه يك صاحب نظر و كارشناس مطرح است و سخن و عمل او آن گاه اعتبار و حجيّت دارد كه دليل معتبر و حجّت مقبول اعم از عقلى و نقلى پشتوانه آن باشد.
همچنان كه پيش تر گفته شد، اين سه مسأله در پيوند با هم اند و از حيث منطقى، بحث نخست بر دو بحث بعدى متقدم است و مباحث دوم و سوم مترتب بر بحث نخستين است. به همين دليل، بحثِ نخست، يعنى تعريف صحابى اهميت بيشترى دارد و مقاله حاضر، صرفا ناظر به اين بخش خواهد بود و ما در مجال اين مقاله به تحليل، نقد و مقايسه دو تعريف از صحابى خواهيم پرداخت: تعريف ابن حجر عسقلانى و تعريف محمدهادى معرفت. يك تعريف، تعريفى ديرين و مشهور است و تعريفى ديگر، تعريفى معاصر و نوپديد. يكى، چنان كه خواهيم آورد، تعريفى حداقلى است و ديگرى،