دلالت مى كند. ۱
با فرض علم و عصمت براى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ، اين ناسازگارى را سه گونه مى توان رفع كرد: 1. خدشه در اعتبار و صحت احاديثِ مربوط به صحابه ۲ 2. تأويل در مضمون و محتواى آنها ۳ 3. خدشه در تعريفِ مفروض. محمد هادى معرفت از مفسران و قرآن پژوهان معاصر در نوشتار اخير خود، «صحابه از منظر اهل بيت عليهم السلام» راه سوم را رفته است. ۴
با اين توضيح، مى توان نتيجه گرفت تعريف ابن حجر هرچند از حيث شاخصه ها وضوح و روشنى دارد امّا از حيث تطبيقى و محتوايى با اشكالات مهمى روبه روست. تعريف ابن حجر گرچه «جامع» است اما «مانع» نيست.
تعريف محمدهادى معرفت
محمدهادى معرفت در نوشته اخير خود با عنوانِ «صحابه از منظر اهل بيت عليهم السلام»، برخلاف آثار پيشين خود درباره صحابه به تعريفى جديد از «صحابى» پرداخته است. ۵ وى در اين اثر، به طور مشروح تعريف ابن حجر را نقد مى كند و ناسازگارى آن را با بسيارى از آيات، سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و ائمه عليهم السلامو حتى خودِ اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نشان مى دهد و پيامدهاى تلخ و نامعقول پذيرش اين تعريف را برمى شمارد. حُسن افزونِ اين نوشتار در اين است كه صرفا جنبه سلبى ندارد. يعنى، به نقد و نفى و نقض بسنده نكرده است بلكه در گامى ايجابى، تعريفى جايگزين درباره «صحابى» عرضه كرده است. وى كوشيده است اين تعريف را برمبناى سخنان اهل بيت و مطابق با آيات قرآن و سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلماستوار سازد.
معرفت با ارائه تعريفى جديد از «صحابى» دو هدفِ اصلاحى را نشانه رفته است:
1. اصلاح ذهنيت رايج شيعه درباره صحابى 2. اصلاح ذهنيت ديگران درباره شيعه. ۶ وى برآن است كه مطابق تعريف او از صحابى، راه براى ارج نهادن به صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از سوى شيعه و اهتمام و عنايت درخور شيعه نسبت به صحابه گشوده مى شود و مانعى نمى ماند كه شيعه خود را از نعمت صحابه و ميراث گرانقدر آنها محروم كند. از اين رو، بر اين بى مهرى و محروميتِ ديرين مُهر پايانى نهاده مى شود. از ديگر سو، اين ذهنيتِ ديرينِ اهل سنت كه شيعه را مخالف و دشمنِ صحابه فرض مى كند، اصلاح مى گردد. معرفت، ريشه اين دو ذهنيتِ دل آزارِ دو سويه رادر تعريفِ نادرست از
1.رجال الكشى، ج۱، ص۵۱ ؛ الاختصاص، مفيد، ص۶ .
2.نفحات الأزهار، ج۳، ص۱۱۶.
3.به عنوان نمونه: معانى الاخبار، ص۱۵۳.
4.معرفت پيش تر در آثار خود به بحث صحابه پرداخته است. از جمله، تفسير و مفسران، ج۱، ص ۱۸۷ ـ ۲۸۷؛ التفسير الاثرى الجامع، ج۱، ص۹۸ ـ ۱۰۴.
5.معرفت در آثار پيشين خود، متعرض نقد و نفيِ تعريف اين حجر از صحابي نشده است.
6.«صحابه از منظر اهل بيت عليهم السلام، بخش دوم»، فصلنامه پيام جاويدان، ش۹، ص۱۲.
