تحليل شبكه اسناد روايت (2)

طبق اين شبكه، أبورجاء روايت را براى شش نفر نقل كرده است كه از ميان آنان فقط دو نفر، سَلم بن زَرير و عوف بن ابى جميلة مى توانند حلقه مشترك فرعى تلقى شوند. فعلاً تنها بر اساس اين شبكه، مى توانيم بگوييم تاريخى بودن انتساب روايت فوق الذكر به أبورجاء ظاهرا صحيح است. ^۱
البته شبكه دومى متشكل از طرق منفرد و طرق حاوى حلقه هاى مشترك فرعى ـ كه دقيقا سند همين متن قرار گرفته اند ـ اين بار نه از أبورجاء عن عمران بن حُصَين، بلكه از طريق صحابى ديگر، يعنى عبداللّه بن عباس (ر. ك: تحفة الاشراف، ج5 ، ص191 ـ 192، ش6317). ^۲
به باور ينبل، طريق ابن عباس (ر. ك: نمودار 3) متعلق به زمانى متأخر از طريق عمران است. اين استنتاج وى مبتنى بر قاعده ديگرى است كه وى به استناد مقايسه دقيقى كه ميان متون روايات با طرق مرتبط به هم، انجام داده، بدان رسيده است:
اين مطلب به كرات ديده شده كه براى يك روايت، طرق جايگزينى با انتساب به يكى از صحابه ـ كه از صحابى موجود در طريق فعلى جوان تر است ـ نيز وجود دارد. با مقايسه اين روايات با هم معلوم مى شود متونى كه ذيل نام صحابى جوان تر مى آيند، غالبا اندكى مفصل تر، و همراه با آب و تاب بيشتر، اضافات، توضيحات مندرج در متن و چيزهايى از اين قبيل هستند؛ در حالى كه متونى كه به صحابى مسن تر اسناد مى شوند، اكثرا مجمل، مختصر و چنان فشرده اند كه به آن توضيحات و اضافات نياز دارند. نتيجه واضح است: هر چه متن مفصل تر باشد، احتمالاً متأخرتر رايج شده است (Ibid., 364).
البته در روايت حاضر، متونى كه به عمران و ابن عباس نسبت داده شده، تقريبا عين هم هستند؛ ولى از آنجا كه عمران ـ كه به قطع، چهره اى تاريخى و از جمله صحابه اى است كه براى آموزش سلوك اسلامى به بصره فرستاده شد ـ ^۳ در 59 (يا يك سال بعد) در گذشته است و چون ابن عباس بين 68 و 70 از دنيا رفته، طرقى كه در نمودار (3) ترسيم شده، متاخرتر است.