شيخ طوسى جد مادرى پدر او بوده و سيد از وى با عنوان «جدى» ياد مى كند. ۱
نسب او از جانب پدر، از طريق ابوعبداللّه محمد بن اسحاق بن حسن بن محمد بن سليمان بن داوود بن حسن مثنى به امام حسن مجتبى عليه السلام و از جانب مادر به امام زين العابدين و امام حسين عليهماالسلاممى رسد ۲ و از همين رو، وى را ذوالحسبين نيز مى خوانند. ۳
ابن طاووس به شهرهاى مختلف عراق سفر و نزد بسيارى از عالمان برجسته عراق، اعم از شيعه و سنى، شاگردى كرده يا از آنها حديث شنيده و اجازه روايت داشته است و افرادى بسيارى نيز نزد وى تحصيل كرده اند كه از جمله مى توان از علامه حلى و پدرش نام برد. ۴
ابن طاووس كتابخانه شخصى بزرگى داشته و با كتب و علوم مختلف آشنا بوده است. او در سعدالسعود از كتاب هاى انبياى پيشين و نسخه هايى از قرآن و تفاسيرى كه در كتابخانه داشته است، ۵ گزارش ارائه كرده و مطالبى را نقل و احيانا نقد كرده است. ابن طاووس از علوم مختلف سهمى داشته است كه از آن جمله مى توان به حديث، رجال، فقه، تفسير، تاريخ، طب، كلام و... اشاره كرد. ليكن حديث علم مورد علاقه او بوده است. او به علم نجوم و علوم غريبه نيز علاقه مند بوده است، اما ظاهرا خود مهارتى در آن باب نداشته است. سيد هيچ ارادتى به فلسفه ندارد و به فقه و كلام نيز دلبستگى چندانى ندارد و به ويژه از فقها و متكلمان ناراضى است. با اين وجود، او فقه و كلام مى دانسته و خود نيز وارد آن شده است.
او، در باب كلام بيشتر به كلام نقلى رومى آورد و سعى دارد با استناد به آيات و روايات به مسايل پاسخ گويد. در تمام ابواب كلامى، وى بيش از همه به بحث امامت و مسايل مربوط به آن پرداخته است و در اين باب، به حق، موفق نيز بوده است. او كتاب هايى را مستقلاً به امامت اختصاص داده است كه از آن جمله مى توان به الطرائف فى معرفة مذاهب الطوائف و طرف من ... و ... اشاره كرد. از جمله مباحث مهم در امامت در انديشه شيعى، بحث مهدويت و آخرين امام است؛ زيرا حضرت مهدى امام عصر و ولى زمان است و در نگاه ابن طاووس كه عاشق حضرت بوده و با او رابطه داشته است، ۶ به نحو خاص اهميت دارد. افزون بر اين كه بر خلاف ديگر امامان كه زندگيشان تقريبا همانند انسان هاى ديگر در يك مقطع مشخص زمانى و با شرايط عادى سپرى شده است، زندگى امام
1.به عنوان مثال، ر. ك: فتح الابواب، ص ۱۲۹؛ فلاح السائل، ص ۱۴ ـ ۱۳؛ كتابخانه ابن طاووس، ص۲۰ به نقل از الاقبال؛ همچنين، ر. ك: «آل طاووس»، ص ۵۴ .
2.كشف المحجة، ص ۱۷۴.
3.فلاح السائل، ص۲ و ۲۶۴، جمال الاسبوع، ص ۲۱.
4.براى ديگر استادان و شاگردان او، ر. ك: روضات الجنات، ج۴، ص۳۲۷؛ امل الآمل، ج۲، ص۲۰۷؛ لؤلؤة البحرين، ص۲۴۱؛ بحارالأنوار، ج۱۰۴، ص۴۵ ـ ۴۶.
5.براى اطلاع از كتابخانه و آثار او، ر. ك:: كتابخانه ابن طاووس.
6.براى ارتباط او با امام و اين كه او امام را در خواب و بيدارى مكرر ديده است، ر. ك: كشف المحجة، ص ۱۰۴، ۲۰۹، ۲۱۳ ـ ۲۱۴؛ مهج الدعوات، ص ۳۵۳؛ المضايقة، ص ۸۶ ـ ۸۷ .
