چيستى باطن قرآن كريم از منظر روايات و بررسى ديدگاه ها بر اساس آن
على اكبر بابايى ۱
چكيده
وجود باطن براى قرآن، مورد اتفاق است و روايات فراوان از آن خبر داده است. اما در چيستى باطن قرآن اختلاف است و دانشمندان، تعريف هاى بسيارى مختلفى براى آن بيان كرده اند. در اين مقاله مشخصات روايى باطن قرآن بيان شده و با توجه به آن، مشخصات شمارى از احتمالات و تعاريف دانشمندان گذشته و متأخر بررسى و تعريف جديدى ارائه و از مطالب مقاله نتيجه گيرى مى شود كه تمام آيات قرآن داراى باطن است و باطن قرآن، معانى و مصاديقى است كه از آيات اراده شده اند، ولى دلالت آيات بر آن معانى و انطباقشان بر آن مصاديق، آشكار نيست؛ بخشى و مرتبه اى از ـ آن كه فراتر از دلالت عرفى آيات است ـ ويژه راسخان در علم (پيامبر و امامان معصوم عليهم السلام) است.
كليد واژه ها: باطن قرآن، ظاهر قرآن، راسخان در علم،، تأويل قرآن، روايات بطن قرآن.
طرح مسأله
در اصل وجود بطن و باطن براى آيات قرآن ترديد و اختلافى نيست و روايات بسيار زيادى بر آن دلالت دارد، ۲ ولى در اين كه مراد از بطن و باطن آيات قرآن چيست، ديدگاه ها و بيانات مفسران و ديگر دانشمندان مختلف است، برخى باطن قرآن را به موعظه و اندرزى كه از داستان هاى امت هاى نخستين در قرآن براى ديگران به دست مى آيد، معنا كرده اند. ۳ برخى گفته اند باطن هر آيه اسرارى است در آن آيه كه خدا صاحبان حقيقت را بر آن آگاه كرده است ۴ و برخى، با ترديد بين دو احتمال،
1.استاديار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2.باطن قرآن كريم، ص۸ ـ ۱۲.
3.ر. ك: التبيان، ج۱، ص۹؛ البرهان فى علوم القرآن، ج۲، ص۱۶۹؛ الاتقان، ج۲، ص۲۲۰؛ تفسير البغوى، ج۱، ص۳۵.
4.ر. ك: روح المعانى، ج۱، ص۷.
