نسخه تفسيرى مجهول المؤلف در كتابخانه بريتانيا به توصيف فان اِس آمده بود و در آن، دينورى روايت تفسيرى كلبى را از طريق يونس بن بِلال نقل كرده بود. ^۱ از مقدمه ثعلبى (م 427ق) بر تفسير الكشف و البيان و نيز از يادداشت حاجى خليفه (م 1067ق) در كشف الظنون برمى آيد كه يونس بن بِلال از جمله راويان مهم تفسير الكلبى بوده است. ^۲

رابطه الواضح با تفسير الكلبى

با مقايسه فقراتى از الواضح با منقولات تفسير الكلبى موجود در كتب علماى اسلامى متأخر، دقيق تر، مى توان ارتباط روشن ميان الواضح و تفسير الكلبى را بيان كرد. بدين منظور، در اين جا به دو نمونه اشاره مى كنم.
1. نمونه اى از بيانات تفسيرى كلبى در زاد المسير فى علم التفسير، نوشته عالم حنبلى معروف، عبدالرحمان بن على معروف به ابن الجوزى (م 597ق) آمده است. ^۳ وى مطلبى را از كلبى و شمار فراوانى از ديگر مفسران نقل مى كند: مقاتل، ابن الأنبارى، فرّاء، عوفى عن ابن عباس، الحسن البصرى، مجاهد، سعيد بن جبير عن ابن عباس، عِكرمة، قتادة، عبدالرحمان بن زيد، الكسائى، ابوعبيدة و ابن جريج عن ابن عباس. تا جايى كه من دقت كردم، نقل ابن جوزى از آراى تفسيرى اين افراد هم با ديگر منقولات به جامانده در ديگر مدونان قديمى، مثل طبرى مطابق است و هم در برخى آثار تفسيرى منسوب به خود اين مفسران، از قبيل تفاسير مقاتل، ابوعبيدة، فراء و كِسائى. از اين مى توان حدس زد كه ابن جوزى نظر كلبى را نيز از جايى نقل مى كند كه در نظر وى منبع نقل تفسير كلبى به شمار مى آمده است. مطلب مورد نظر در تفسير آيات 90ـ91 سوره حجر آمده است:
قال ابن السائب: هم رهط من أهل مكة اقتسموا على عقاب مكة حين حضر الموسم، قال لهم الوليد بن المغيرة: انطلقوا فتفرقوا على عقاب مكة حيث يمرّ بكم أهل الموسم، فإذا سألوكم عنه، يعنى رسول اللّه صلي الله عليه و سلم، فليقل بعضكم، كاهن و بعضكم، ساحر و بعضكم، شاعر و بعضكم، غاو. فإذا انتهوا إليّ صدقتكم. ^۴ و منهم حنظلة بن أبيسفيان و عتبة و شيبة ابنا ربيعة و الوليد بن المغيرة و ابوجهل و العاص بن هشام و أبوقيس بن الوليد و قيس بن الفاكه و زهير بن أبى أمية و هلال بن