در نظر اول، ممكن است چنين به نظر آيد كه منبع اصلى اين روايت ابو عمرو زبيرى است، اما با جستجوى بيشتر در منابع رجالى و فهارس اين تصور رد مى شود. نجاشى ۱ در ميان آثار مفضل بن عمر جعفى از كتابى ياد مى كند كه عنوان آن چنين است: ما افترض اللّه على الجوارح من الايمان و هو كتاب الايمان و الاسلام. و در ادامه، در ذكر طريقه دستيابى اش به اين كتاب مى گويد:
أخبرنا ابوعبداللّه بن شاذان، قال: حدَّثنا على بن حاتم، قال: حدَّثنا ابو عمر احمد بن على الفائدى، عن الحسين بن عبيداللّه بن سهل السعدى، عن ابراهيم بن هاشم، عن بكر بن صالح، عن القاسم بن بريد بن معاويه، عن ابى عمرو الزبيرى، عن المفضَّل بن عمر.
هم نام اين كتاب با مباحث مذكور در تفسير نعمانى و الكافى تناسب دارد و هم بخش پايانى سلسله سند ذكر شده توسط نجاشى با سلسله سند الكافى يكى است، جز آن كه در سلسله سند الكافى نام مفضل بن عمر به چشم نمى خورد. درباره عدم ذكر نام مفضل در آن زنجيره، دو احتمال مى تواند داد: يا اين كه نام وى توسط ناسخان حذف شده و يا آن كه ابوعمرو زبيرى نام وى را ذكر نكرده كه در اين صورت، بايد به دنبال انگيزه وى براى اين كار بود. به هر روى، منبع اصلى اين روايت مى تواند كتاب مفضل بن عمر جعفى باشد.
3. كتاب بكر بن صالح رازى
از جمله مباحث مطرح شده در تفسير نعمانى بحث معانى و وجوه كفر است. ۲ در اين بحث، كفر به پنج نوع تقسيم مى شود و براى هر قسم، مثال هايى از قرآن كريم ذكر مى گردد. اين بحث را در منابع ديگرى همچون الكافى كلينى، ۳ تفسير قمى ۴ و تفسير العياشى ۵ نيز مى يابيم. سندى كه در الكافى و تفسير القمى براى اين بحث ذكر شده، به اين شرح است:
على بن ابراهيم، عن ابيه، عن بكر بن صالح، عن القاسم بن يزيد (احتمالاً بريد)، عن ابى عمرو الزبيرى، عن ابى عبداللّه عليه السلام .
يكى از افراد مذكور در اين سند، بكر بن صالح است. شيخ طوسى در كتاب فهرست خود، درباره او مى گويد:
له كتابٌ فى درجات الايمان و وجوه الكفر و الاستغفار و الجهاد. اخبرنا به ابن ابى جيد، عن محمد بن الحسن بن الوليد، عن الصفّار، عن ابراهيم بن هاشم، عن بكر بن صالح. ۶
عنوان اين كتاب، با مبحث نقل شده در تفسير نعمانى بسيار نزديك است. اين كتاب مى تواند
1.ص۴۱۶.
2.ص۶۰ ـ ۶۱ .
3.ج۲، ص۳۸۹ ـ ۳۹۱.
4.ج۱، ص۳۲.
5.ج۱، ص۴۸ ـ ۴۹ و ص۶۷ .
6.الفهرست، ص۸۷؛ رجال الطوسى، ص۸۷ .
