هستيم، با كاوش در زواياى مختلف اين اثر و جست وجوى ويژگى هاى آن، به سوى ترسيم اوصاف و شيوه تفكر وى گام برمى داريم. در اينجا برخى از ويژگى هاى فكرى حاكم بر اين رساله را بر مى شماريم تا بر اساس آن بتوان به تحليلى درباره فضاى فكرى مؤلف دست يافت:
ـ سيطره نگاه متكلمانه در بسيارى از مباحث كه در يك مورد (مبحث رد بر منكران حدوث) صبغه فيلسوفانه مى يابد،
ـ توجه فراوان به موضوع امامت و ابعاد گوناگون آن و نيز شرايط و حقوق امام؛ اين امر حتى گاه در مباحثى كه ارتباط چندانى به اين موضوع ندارد نيز ديده مى شود،
ـ طرفدارى از نظريه تحريف قرآن،
ـ مخالفت با اجتهاد و قياس و نقد آن با نگرشى اخبارى،
ـ مخالفت با مسأله رؤيت الهى (بر خلاف تفسير قمى)،
ـ اعتقاد به موضوعاتى چون بداء، رجعت و افضليت پيامبر اسلام بر انبياى پيشين،
ـ تأثير پذيرى بسيار از مكتب هشام بن حكم،
ـ توجه به شأن نزول آيات قرآن و داستان هاى نقل شده درباره اسباب نزول آيات،
ـ بى توجهى به ذكر اسانيد در هنگام نقل روايات،
ـ عدم ذكر نام معتزله در هنگام نقد آراى ايشان،
ـ تلاش براى انتساب متن به اميرالمؤمنين عليه السلام .
با در نظر گرفتن موارد پيش گفته، مى توان راهى به سوى تحليل فضاى فكرى مؤلف تفسير نعمانى جست. ما در اين رساله با مؤلفى شيعى روبه رو هستيم كه از خاستگاه متكلمانه به بررسى مسائل مى پردازد و اين نگاه در جاى جاى اثر وى به چشم مى خورد. اگر چه موضوعات مورد بررسى او بيشتر مطالبى است كه مورد توجه محدثان بوده و از سوى آنان مطرح مى گردد، اما مؤلف ما يك متكلم است كه با رويكرد ويژه خود به سراغ اين مباحث آمده است؛ از اين رو، از نظر روش نيز با محدثان متفاوت است. اين امر را بويژه در اهميت ندادن وى به مسأله اسناد شاهد هستيم. البته او متكلمى از سنخ شيخ مفيد و سيد مرتضى نيست، بلكه در موارد بسيارى انديشه هايش با حديث گرايان پهلو مى زند. اين امر را در مواردى چون اعتقاد وى به تحريف قرآن و نيز شيوه وى در نقد اجتهاد و قياس به وضوح مى بينيم. همچنين اصرار وى بر اين مطلب كه مباحث مطرح شده در رساله، سخنان اميرالمؤمنين عليه السلام است، شاهد ديگرى بر اين مدعاست.

كتابنامه

ـ اعجاز القرآن و البلاغة النبوية، صادق مصطفى رافعى، بيروت: دارالكتاب العربى، 1410ق / 1990م.
ـ اعيان الشيعة، سيد محسن امين، بيروت: دارالتعارف، 1403ق / 1983م.
ـ أمل الآمل، محمد بن حسن حر عاملى، به كوشش: سيد احمد حسينى، قم: دارالكتاب الاسلامى