تأملى بر روايات خواب قيلوله - صفحه 77

دانشمندان بر معنايى كه از قيلوله ارائه داده اند، مبتنى بر يك پيش فرض كلامى است و آن اعتقاد به اين كه در بهشت، شب و روز و خواب وجود ندارد و بهشتيان نيازمند خوابيدن نيستند. بنابراين، «مقيل» در بهشت را بايد به استراحت يا استراحتگاه تفسير كرد، نه خواب و خوابيدن. ۱
بنابراين، از نظر دانشمندان لغت، خواب قيلوله هنگام ظهر و زمانى است كه خورشيد به نصف النهار برسد. بنابراين، نمى تواند زمان پيش از ظهر و پيش از نصف النهار را شامل شود. و هر مقدار كه زمان خواب به طول انجامد، از ظهر نيز مى گذرد. بنابراين، شروع خواب قيلوله را بايد از ظهر دانست، نه پيش از ظهر. اگر به دو قيدى كه تهذيب اللغة افزوده است، يعنى استراحت در نيم روز كه البته غالبا با خواب همراه است و نيز شدت گرماى روز، توجه كنيم، اين نظر تأييد و تقويت مى شود كه خواب قيلوله بايد بعد از ظهر باشد؛ زيرا اوج گرماى روز، بويژه در مناطق استوايى و نزديك به استوا از جمله سرزمين حجاز، بعد از ظهر است، نه در وقت ظهر و قبل از ظهر. در اين زمان بوده است كه مردم بر اثر شدت گرما و دشوارى كار، بويژه در مزارع و زير نور مستقيم خورشيد، به خانه ها و سايه بان ها جهت استراحت و فرار از گرما پناه مى بردند.
اين نكته را بايد بيافزاييم كه با ظهور دين اسلام و تشريع نماز به عنوان اصلى ترين دستور عبادى دين و پرستش و بندگى خداوند در اول وقت ظهر و نصف النهار، در فرهنگ دينى، زمان خواب قيلوله براى مدت انجام اين عبادت دينى به تأخير مى افتد؛ چنان كه برخى روايات تاريخى متعلق به بعد از هجرت پيامبر اين برداشت را تأييد مى كند.
مطابق نقل احمد حنبل و بخارى از انس بن مالك، وى مى گويد ما با پيامبر نماز جمعه را به جا مى آورديم و پس از نماز جمعه خواب قيلوله انجام مى داديم. ۲ در روايت ديگرى آمده است كه اصحاب پيامبر در روزهاى جمعه غذاى نيم روزى و خواب قيلوله شان را تا پس از نماز جمعه به تأخير مى انداختند؛ ۳ يعنى برخلاف ساير روزهاى هفته ـ كه بعد از نماز ظهر انجام مى گرفت ـ، در روزهاى جمعه، به دليل طولانى تر بودن نماز جمعه و خطبه هايش و فراهم شدن ساير مقدمات نماز جمعه، نسبت به ديگر روزها ناهار و خواب قيلوله اصحاب به تأخير مى افتاد.
برخى روايات رسيده از معصومان عليهم السلام نيز اين ديدگاه را تأييد مى كند.
در روايتى كه فضل بن شاذان از امام رضا عليه السلام درباره حكمت اوقات پنجگانه نماز نقل كرده است، صريحا زمان خواب قيلوله بعد از انجام فريضه ظهر معرفى شده است. در اين روايت، فضل بن شاذان از امام رضا عليه السلام سؤال مى كند كه چرا خداوند نمازهاى پنج گانه را در اين اوقات خاص قرار داده و مقدم يا مؤخر نگردانده است؟

1.ر. ك: تهذيب اللغة؛ الكشاف، ج۳، ص۲۷۵ و ج۲، ص۸۸ ؛ مجمع البيان، ج۴، ص۱۶۷.

2.تحفة الاحوذى، ج۳، ص۵۲ ـ ۵۳ .

3.همان.

صفحه از 79