همچنين، در ميان انبوه دعاهاى معصومان عليهم السلام، دعاى كميل ـ كه عمدتا نامش يادآور فرصت هفتگى ذكر و عبادت شب جمعه است ـ برجستگى و درخششى ممتاز دارد؛ چرا كه جلوه گاه پيوند هنرمندانه فرم و محتوا، ماده و صورت، كلام و پيام و درك و درد است؛ اقيانوسى زلال، ژرف و مواج از معارفى بلند كه از آتشفشان دل دردمند امام على عليه السلام فوران كرده و راوى اش نيز از اندك ياران وفادار آن حضرت است كه از قضا و بلكه به مقتضاى تشيع راستين، با سرور و امام خود، سرنوشتى مشترك داشته و به دست حجاج بن يوسف ثقفى به شهادت رسيده است.
با مولايم، اميرمؤمنان عليه السلام در مسجد بصره بودم. گروهى از ياران آن حضرت هم با او بودند كه يكى از آنها، از معناى آيه شريفه «فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ»۱ پرسيد. فرمود: مراد، شب نيمه شعبان است. آن گاه، به بيان ويژگى هاى شب ياد شده پرداخت و افزود: «هر كه اين شب را زنده بدارد و در آن، دعاى خضر عليه السلام را بخواند، پاسخ مثبت از سوى خداى متعال، خواهد شنيد».
چون آن جناب از آنجا بازگشت، شب هنگام نزدش شتافتم و متن دعاى ياد شده را از ايشان خواستم. آن حضرت نيز آن را با سفارش به اين نكته كه اين دعا را هر شب جمعه، يا هر ماه، يا هر سال، و دست كم، در طول عمر، يك بار بخوانم، بر من املا كرد و نوشتم. ۲
آنچه انگيزه نگارش اين مقاله است، نه شرح و تفسير متن و اشاره اى، هرچند گذرا، به معارف متنوع منعكس در دعاى كميل و نه بررسى سند آن و ورود به عرصه جرح و تعديل ها و نقض و ابرام هاى مطرح شده در اين زمينه، كه بررسى يك فقره از فقرات اين دعاست؛ پژوهشى كوتاه كه پرداختن بدان، خواه ناخواه، نمى تواند از يادآورى چند مقدمه، بى نياز باشد.
1. يكى از انواع حديث، حديث «مُعَلَّل» است. پيش از پرداختن به شرح آن، يادآورى اين نكته سودمند است كه كاربرد اين اصطلاح، از باب «تفعيل» و يا استعمالش در قالب يك كلمه ثلاثى مجرد (مَعْلول)، هر دو، خطاست، ۳ هرچند برخى از دانشمندان فن علوم حديث به اين نكته اشاره اى نكرده، تنها نام هاى متعدد اين نوع حديث را برشمرده ۴ يا تنها كاربرد «مَعْلُول» را نپذيرفته اند. ۵
به هر تقدير، حديث «مُعَلَّل» آن است كه از نوعى «عِلَّت» (= ناخوشى و نارسايى) رنج مى برد كه از قضا، دستيابى به آن دشوار است و به همين دليل هم، چنين حديثى، بى كم و كاست و پذيرفتنى به چشم مى آيد. ۶
همين پيچيدگى كار است كه ايجاب مى كند شناسايى اين گونه احاديث و دستيابى به نقطه ضعف
1.در آن [شب] هر كار استوارى فيصله يابد (سوره دخان، آيه ۴، ترجمه بهاءالدين خرمشاهى).
2.اقبال الأعمال، ص۷۰۶؛ زاد المعاد، ص۶۶ .
3.توضيح الافكار، ج۲، ص۲۵؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۳۶۸؛ تدريب الرواى، ج۱، ص۲۵۱.
4.الرواشح السماوية، ص۱۸۲؛ قواعد التحديث، ص۱۳۱.
5.مقدمة ابن الصلاح فى علوم الحديث، ص۷۰؛ فتح المغيث، ج۱، ص۲۴۴.
6.الرعاية، ص۱۴۱؛ مقدمة ابن الصلاح، ص۷۱؛ تدريب الراوى، ج۱، ص۲۵۲؛ فتح المغيث، ج۱، ص۲۴۴؛ الرواشح السماوية، ص۱۸۳؛ توضيح الافكار، ج۲، ص۲۵؛ قواعد التحديث، ص۱۳۱.
