و نارسايى شان، از ارجمندترين فرازهاى علم حديث ۱ و هنرى باشد كه در توان هر كسى نگنجد. ۲
چنين نقطه ضعف هايى گاه در سند و گاه در متن يك حديث ديده مى شوند، هرچند به گفته بزرگان عرصه اين فن، نارسايى هاى سندى، به مراتب، بيش از كاستى هاى متنى اند. ۳ آنان، همچنين، راه هاى گوناگونى براى پى بردن به اين دو نوع نقطه ضعف، ارائه و به پى آمد هريك نيز اشاره كرده اند.
به رغم آن كه دانشمندان اهل سنّت بحث مربوط به «عِلَّت سندى» را گسترده تر و موشكافانه تر پيش كشيده اند، براى «عِلَّت متنى» تنها به يادآورى يك نوع آن بسنده كرده اند: عبارت پردازى متن حديث از سوى يك رواى، آن هم به پشتوانه گمان نادرست و برداشت نارسايى كه از سخن مَرْوىٌّ عنه كرده است. ۴ اما در ميان دانشمندان شيعه، ميرداماد ۵ و شيخ بهايى، ۶ اضطراب در متن حديث را نيز يكى از انواع «عِلَّت متنى» دانسته و عاملى ۷ و شيخ بهايى، ۸ ركيك بودن تركيب و جمله بندى حديث و مخالفتش با قواعد ادبيات عربى يا با دليل قاطع علمى را نيز به اين انواع افزوده اند.
البته، «علت متنى» همه جا به اعتبار حديث آسيب نمى رساند؛ چراكه گاه مى توان با درنگ در آن يا با نهادن آن در كنار ديگر احاديث، دشوارى پيش آمده را كنارى زد و كار آن را به سامان رساند. ۹
2. بازتاب ويژگى هايى متضاد در شخصيت امام على عليه السلام ، نكته نوين و ناگفته اى نيست و «قولى است كه جملگى بر آن اند!». ما در اينجا، از آن همه رنگين كمان هاى درخشان و چشمگير جان پاك آن حضرت، به مناسبت پيام اين مقاله، به عنصر برجسته سخنورى و بلاغت وى اشاره اى مى كنيم.
امام على عليه السلام در ميدان مهارتِ خواندن خطبه ها و خطابه ها، چنان جلوه كرده است كه در عرصه هاى مردافكنى ها و مبارزه جويى ها؛ از يك سو، ضمن ادعايى گستاخانه و سرشار از اطمينان مبنى بر «امير كلام بودن»، ۱۰ ديدگاه هايى ظريف و موشكافانه براى شناخت سخن نيكو و بليغ، طرح
1.كتاب المعرفة، ص۱۵۷؛ مقدمة ابن الصلاح، ص۷۱؛ تدريب الراوى، ج۱، ص۲۵۱؛ الرواشح السماوية، ص۱۸۳؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۳۶۸، فتح المغيث، ج۱، ص۲۴۵ و ۲۵۵.
2.كتاب المعرفة، ص۱۵۱؛ مقدمة ابن الصلاح، ص۷۱؛ تدريب الراوى، ج۱، ص۲۵۲؛ الرواشح السماوية، ص۱۸۲؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۳۶۸؛ فتح المغيث، ج۱، ص۲۴۵ و ۲۵۵.
3.مقدمة ابن الصلاح، ص۷۲؛ تدريب الراوى، ج۱، ص۲۵۳؛ توضيح الافكار، ج۲، ص۳۰؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۳۷۱؛ فتح البارى، ج۱، ص۲۷۴؛ قواعد التحديث، ص۱۳۱.
4.فتح المغيث، ج۱، ص۲۴۹؛ مقدمة ابن الصلاح، ص۷۲؛ تدريب الراوى، ج۱، ص۲۵۴؛ توضيح الافكار، ج۲، ص۳۳.
5.الرواشح السماوية، ص۱۸۵.
6.نهاية الدراية، ص۲۹۳.
7.وصول الاخيار، ص۱۱۲.
8.توضيح الافكار، ج۲، ص۳۲؛ فتح المغيث، ج۱، ص۲۵۱.
9.غرر الحكم، ج۲، ص۳۳۶.
