فارغ از اين كه نامگذارى برخى از سبك هاى كتاب هاى حديثى سال ها و حتى قرن ها پس از درگذشت مؤلفان آن روى داده است، اين سؤال خودنمايى مى كند كه تغيير و تبدل سبك ها در طول تاريخ، ره آورد چيست؟ و چه امورى سبب ظهور و پيدايش سبك هاى جديد ويا افول آنها گرديده اند؟
در جواب بايد گفت كه گذر زمان، نياز مخاطبان در دوران هاى مختلف، نبوغ مؤلفان، تحولات در سياست هاى حكومتى، پيشرفت هاى گوناگون، ارتقاى سطح علمى جامعه و خلاصه، دگرگونى هاى زمانه، علما را بر آن داشت تا در برخى از سبك ها تجديد نظر كرده و با ابداع سبك هاى جديد، حُسن استفاده را از اين گونه رويدادها بنمايند.
بنابراين، نوآورى هاى متعددى كه امروزه شاهد آن هستيم، رهاورد بسيارى از اين گونه تغييرات است. به نظر مى رسد كه بيشتر سبك هاى كتاب هاى حديثى در طول يكديگر بوده وبه نوعى، مولود سبك سابق خويش به شمار مى روند. معمول سبك هاى جديد براى جبران كاستى هاى سبك هاى قديمى ابداع مى شدند. و چنان ظهور و غروب سبك ها را در بستر تاريخ بنگريم، صحت اين نظريه را بهتر خواهيم دانست. با بررسى كتاب هاى فهرست و نگارش هاى موجود درمى يابيم كه نگارش حديث، تاريخ پر پيچ وخمى را پشت سر گذاشته است. ما در اين مقاله سعى مى كنيم به چگونگى پيدايش گونه هاى مختلف نگارش حديث «در بستر تاريخ» اشاراتى كوتاه و گذرا داشته باشيم. دامنه كاوش اين نوشتار، محدود به كتاب هاى حديثى است وآنچه مربوط به علوم حديث مى گردد، نظير تراجم، رجال، درايه و ... ، در اين مقاله نمى گنجد.

1. سبك هاى حديث نگارى شيعيان

1 ـ 1. نخستين گام ها «قرون 3 ـ 1»

ترغيب آموزه هاى شيعى بر نوشتن احاديث، سبب گرديد تا از همان سال هاى نخستين پس از رحلت پيامبر نيز به توصيه ها واوامر حكومتى گوش نداده و به جمع آورى مطالب حديثى بپردازند.

الف. اصل نگارى و كتاب نويسى

پيدايش سبك «اصل نگارى» و «كتاب نويسى» حاصل نخستين سال هاى نگارش حديث است. ^۱ در قرن هاى اول تا سوم، ده ها اصل وكتاب نگاشته شد. بخشى از اين نگارش ها در مجلس امام و يا با املاى ايشان بر برخى از ياران خويش تدوين گرديد.
مشتاقان آموزه هاى دينى اهل بيت عليهم السلام همّت خويش را بر شنيدن و سپس نگارش سخنان معصومان مصروف مى داشتند. آنگاه، بدون هيچ تغيير و يا نظمى، آنچه را كه از ايشان مى ديدند و يا مى شنيدند، در دفترچه ها و اوراق خويش ثبت مى كردند. با گذشت زمان، اين دفترچه هاى يادداشت، «اصل» نام گرفت و با انتساب هر اصل به نويسنده آن، از ديگر اصول ممتاز مى گرديد.