معناى لغوى واژه «اصل»، ريشه، بن، بنيان و اساس است ۱ و در اصطلاح علماى حديث، به كتابچه اى از روايات گويند كه گردآورنده آن، به طور مستقيم، از امام عليه السلام و يا به واسطه راوى، رواياتى را شنيده و در كتاب خويش ثبت و ضبط كرده است. ۲
بايسته است كه بدانيم اهتمامِ گردآورندگان در اين مرحله فقط بر اين بود تا شنيده هاى خويش را از معصومان عليهم السلام، به رشته تحرير درآورند و با اين روش سخنان ايشان را حفظ كنند و به آيندگان انتقال دهند.
ب. تك نگارى هاى موضوعى
نگارش هاى حديثى از نيمه سده دوم هجرى تا پايان عصر حضور، شاهد تحولات گوناگونى گرديد و چندين سبك جديد ابداع شد. يكى از اين سبك ها «تك نگارى هاى موضوعى» است.
محدثان در اين روش سعى مى كردند اصول اوليه را بر اساس محتوا و مضامين آن، ذيل موضوع واحدى جمع آورى كنند. حاصل اين تلاش ها كتاب هاى بى شمارى مانند كتاب هاى ابن ابى عمير، صفوان بن يحيى، احمد بن محمدبن عيسى در موضوعات فقهى و كتاب هاى على بن اسماعيل ميثمى (نواده ميثم تمار، يار شهير امير المؤمنين) و هشام بن حكم در موضوع كلام است.
ظهور و گسترشِ سبك «تك نگارى هاى موضوعى» با گرايش هاى كلامى، اخلاقى، و خصوصا فقهى، از ويژگى هاى عصر صادقين عليهم السلام و پس از آن است.
1. تك نگارى فقهى
در اين دوران، مدينه مركز علوم اسلامى، بويژه فقه شده بود و اين همه، مرهون تلاش هاى علمى صادقين عليهماالسلاماست. پرورش يافتگان مدرسه اين دو امام با سفر به ديگر شهرها به گسترش فقه جعفرى پرداخته و يا با نگارش احاديث فقهى امامان اثرى جاودانه آفريدند. در دوران امام رضا عليه السلام تلاش هاى فقها به اوج خويش رسيد.
ابان بن تغلب، ابو بصير اسدى، ابو بصير مرادى، بريد بن معاويه عجلى، زرارة بن اعين، عبداللّه بن مسكان، عبداللّه بن أبى يعفور، محمد بن نعمان معروف به مؤمن طاق و هشام بن سالم از برجسته ترين شاگردان فقهى امام باقر و امام صادق عليهماالسلام و بعدها نيز افرادى نظير صفوان بن يحيى، محمد بن ابى عمير، احمد بن أبى نصر بزنطى، جميل بن دراج، يونس بن عبدالرحمن و ... از فقهاى نامور شيعه، كتاب هاى فقهى متعددى را نگاشتند. بسيارى از فقهاى اماميه به گردآورى احاديث فقهى در يك موضوع ويژه، اقدام كردند. با جستجو در كتاب هاى منبع شناسى در مى يابيم كه بيشترين سبك نگارشى اصحاب «تك نگارى هاى فقهى» است. عموم فقهاى اوليه و راويان بزرگ، يك يا چند اثر روايى در موضوعات گوناگون فقهى تدوين كرده اند؛ مانند كتاب الاذان، اثر على بن ابى سهل
1.فرهنگ معاصر عربى ـ فارسى، ص۱۲.
2.فوائد الوحيد، ص۳۴؛ عدة الرجال، ج۱، ص۹۵؛ نهاية الدراية، ص۵۲۹ ؛ معجم مصطلحات الرجال والدراية، ص۲۳.
