نمايند، آنان در سنن ها از اخبار موقوف استفاده نمى كردند؛ چرا كه موقوف را «سنت نبوى» نمى دانند. اين گونه كتاب ها معمولا از باب الايمان، الطهارة، الصلاة والزكاة آغاز مى گردد. ۱
مشهورترين كتاب هاى سنن ـ كه به «سنن چهارگانه» معروف اند عبارت اند از:
1. السنن، اثر ابوداوود سليمان بن اشعث اَزْدى سجستانى.
2. السنن، اثر ابوعبداللّه محمدبن يزيد قزوينى، معروف به «ابن ماجه».
3. السنن (الجامع الصحيح)، اثر محمدبن عيسى بن سَوْرَء تِرمذى.
4. السّنن (المجتبى)، اثر ابوعبدالرّحمن احمدبن شعيب نسايى.
ض. جامع نگارى
شايسته است در اينجا به سبك «جامع نگارى»، يكى ديگر از سبك هاى اين دوران، اشاره اى مختصر داشته باشيم. در تعريف جامع چنين نوشته اند:
الجامع عندهم مايوجد فيه من الحديث جميع الأنواع المحتاج إليها من العقائد والأحكام والرقاق وآداب الأكل والشرب والسفر والمقام و مايتعلّق بالتفسير والتاريخ والسير والفتن والمناقب والمثالب و غير ذلك. ۲
با توجه به تعريف فوق، الجامع الصحيح از محمدبن اسماعيل بخارى (م 256ق) و الجامع الصحيح از مسلم بن حجاج قُشيرى نيشابورى (م 261ق) گذشته از آن كه در شمار صحاح هستند، از جوامع حديثى نيز محسوب مى شوند.
همچنين كتاب سنن الترمذى (الجامع الصحيح) از محمدبن عيسى ترمذى (م 279ق) را هم مى توان در شمار كتاب هاى جوامع دانست. ۳
گفتنى است كه نگارشِ تك نگارى هاى موضوعى ـ كه قبلاً با جزءهاى موضوعى شروع شده بود ـ در اين دوران به اوج خود نزديك گرديد.
4 ـ 2. دوره پردازش هاى تكميلى و جانبى
با توجه به اين كه بيشتر سبك هاى نگارش هاى حديثى در طول چند قرن آغازين شكل گرفته بود، در اين مرحله، سبك ها بيشتر در خدمت علوم حديث ديده مى شود. بنابراين، سبك هايى مانند
1.الرسالة المستطرفة، ص۳۲.
2.همان، ص۴۲.
3.گفتنى است كه جلد اول، دوم و نيمه اى از جلد سوم سنن ترمذى تماما فقهى است، ولى از نيمه جلد سوم به بعد ـ كه حدودا نصف كل سنن ترمذى است ـ بيشترِ احاديث غيرفقهى است و به همين جهت، از سير كتاب هاى فقهى خارج شده وبه نظر مى رسد كه لفظ سنن براى آن مجازى باشد.
از سويى ديگر، سنن ترمذى فاقد تمامى ابواب جوامع است؛ مثلاً احاديث عقايدى را ـ كه از مشخصات كتب جوامع است ـ در برندارد. بنابراين، بايد سنن ترمذى را از پايه سنن ها فراتر و از تعريف جوامع پايين تر بدانيم و با قدرى تسامح، آن را در شمار «الجامع الصحيح» بدانيم.
