«مشيخه نويسى»، «طبقات نگارى»، «رجال نويسى» و كتاب هايى در نقد الحديث، درايه الحديث و نظاير آن، در اين دوره بيشتر شكل گرفت.

چ. مستخرج نگارى، مستدرك نويسى، زوائد

اما در دامنه كتاب هاى حديث پس از نگارش هايى كه در مراحل گذشته به وجود آمد، نويسندگان جديد بر برخى از نويسندگان سابق خرده گرفتند كه كارهايى را ناتمام انجام داده اند و يا مى توانستند با طريق ديگر ويا باحواشى بيشترى كتابى را كامل نمايند.
از اين رو سبك هاى، «مستخرج نگارى»، «مستدرك نويسى»، و «زوائد» در اين مرحله به وجود آمد كه به تكميل و يا ويرايش و اضافات پژوهش هاى پيشين مى پرداختند.
مولفِ «مستخرج»، احاديث كتابى رابا سند خويش از مشايخش نقل مى كند كه اين سند، غير از طريقى است كه صاحب كتاب اصلى آورده است؛ ^۱ مانند: المستخرج ابى بكر اسماعيلى نسبت به صحيح البخارى و المستخرج ابوعوانة يعقوب بن اسحاق اسفراينى (م 316ق) نسبت به صحيح مسلم.
كتاب المستدرك على الصحيحين، از ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه الحاكم النيشابورى (م 405ق) هم در همين دوران نگارش يافت. روش حاكم نيشابورى بر اين بود كه احاديثى را كه بنابر شرط (روش و مبناى) بخارى و مسلم، صحيح بوده و لكن آن دو نياورده اند، به عنوان مستدرك نقل كند.
همچنين برخى از مؤلفان، احاديث دو دسته كتاب را با يكديگر مقايسه كرده، و احاديث اضافى يكى بر ديگرى را در يك مجموعه جديد تدوين نمودند. اين گونه مجموعه ها را «زوايد» گويند. ^۲
مجمع الزوايد و منبع الفوايد، اثر نورالدين هيثمى (م 807 ق)، اتحاف المهره بزوايد المسانيد العشرة، اثر ابوالعباس شهاب الدين بوصيرى (م 840 ق) و المطالب العالية بزوايد المسانيد الثمانية، اثر ابن حجر عسقلانى (م 852 ق) از نخستين زوائد نگارش يافته در قرن نهم هستند.
به عنوان نمونه، مى توان به روش تدوين مجمع الزّوايد و منبع الفوايد، اثر هَيْثَمى اشاره كرد. او در اين كتاب، احاديث زايد بر صحاح شش گانه را از مسند احمد و ابويعلى و بزّار و سه معجم طَبَرانى استخراج كرده است و صحت و ضعف هر حديث را نيز بررسى نموده است. كتاب هاى زوائد در شمار كتاب هاى ضعيف اهل سنت است.
در مرحله چهارم، نگارش ها به سويى مى رفت كه نويسندگان سعى مى كردند تا كتاب ها را براى عموم سهل الوصول و قابل استفاده تر بنمايند. سبك ها و گونه هاى «اطراف نگارى»، «مختصر نويسى يا تلخيص كتب پيشينيان» و «اربعين نگارى» برخواسته از اين نوع تفكر است.

ح. اطراف نگارى

يكى ديگر از گونه هايى كه براى خدمت به محققان علوم حديث در اين مرحله گسترش يافت، سبك