مى گويد: بيست شتر. ربيعه با تعجب گفت: آيا با سنگين شدن جنايت، ديه كاهش پيدا مى كند؟ ! ولى پاسخ سعيد بن مسيب اين است كه: سنّت پيامبر اين گونه است. ^۱
اين گفتگو نيز گوياى آن است كه اين گونه اعتراضات در فضايى فراتر از اصحاب ائمه عليهم السلام مطرح بوده است و لذا سخن ابان ـ كه به امام گفت: «ان هذا كان يبلغنا و نحن بالعراق فنبرأ ممن قال و نقول: الذى جاء به شيطان» ـ به معناى آن نيست كه اين حكم را «از شما» برايمان نقل كردند و ما گفتيم كه گوينده آن شيطان است، بلكه ابان با اين جمله مى گويد كه چنين حكمى را در عراق شنيده بوديم، و آن را نمى پذيرفتيم. البته فقهاى فراوانى در همان عصر، به اين حكم ملتزم بودند و گزارش فتاواى آنها به مراجع علمى كوفه مى رسيد. و چه بسا ابان ـ كه از نظر امام صادق عليه السلام اطلاع كافى و قابل اطمينان نداشت ـ به جاى كاوش درباره آن و تحقيق از صحت يا سقم چنين حكمى، به رد آن بر مبناى قياس مى پرداخت.
شگفت آور است كه اين جمله ابان، به عنوان «هتك حرمت امام» از سوى ابان تلقى گردد كه گوينده آن را به مرز «ارتداد» مى رساند! ^۲ مگر ابان بعد از آن كه اين حكم را از زبان امام شنيد، چنين تعبيرى را به كار برد؟ مگر ابان تصريح نكرد كه در عراق چنين مطلبى را شنيده بودم، و مگر شنيدن در عراق الزاما به اين معناست كه او از طريق معتبرى شنيده بوده كه امام صادق عليه السلام چنين حكم نموده است؟ و مگر اين حكم از متفردات اماميان بوده است كه فقط به ائمه عليهم السلامانتساب پيدا كند؟ چگونه مى توان به ابان نسبت داد كه ابان با نقل تلقّى گذشته خود در عراق، مى خواهد مجددا بر همان موضع پافشارى نمايد؟ آيا تعبير «مهلاً يا ابان» از سوى امام عليه السلام بدان معناست كه ابان در برابر حضرت تسليم نشده بود، و يا بدان معناست كه حضرت شيوه برخورد ابان را تخطئه مى كند و او را به درنگ و تأمل دعوت مى كند؟ امام با تعبير «مهلاً يا ابان»، او را از برخوردهاى شتاب زده برحذر مى دارد و از اين كه يك حكم الهى را كه در سنت پيامبر آمده است، با عجله و بر اساس قياس، «شيطانى» بشمارد، منع مى كند. اين كارى است كه ابان در عراق مرتكب شده است و به جاى آن كه، پس از بيان حكم از سوى امام، از برخورد عجولانه خود در گذشته، اظهار تأسف كند، و يا حداقل از بازگوكردن آن خوددارى كند، مجددا تعبيرات تند خود را واگو مى كند. البته از ابان انتظار مى رفت كه بيش از اين، ادب مكالمه را با امام رعايت كند و به لوازم آنچه كه بر زبان مى آورد، توجه كند. از اين رو، امام با جمله «مهلاً يا ابان» او را نسبت به اشتباه فقهى گذشته، و اشتباه اخلاقى كنونى اش، هشدار داد تا، به قول ملا محمد تقى مجلسى، با تأمل سخن بگويد و هر آنچه را كه بر زبانش جارى مى شود، بدون فكر و انديشه، ابراز نكند. ^۳