گفتارى را بر زبان جارى كرده باشد! به علاوه، دل ها از ديدن مگس تنفر و انزجار پيدا مى كند، با اين حال، چگونه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلمدستور مى دهد مگسى كه در ظرف خوردن يا آشاميدن افتاده باشد، شناور سازند، و محتواى همان ظرف تناول شود؟!. ^۱
افزون بر نقد متنى، شمارى از صاحب نظران اين حديث را از نظر سند نيز ضعيف دانسته اند. يكى از شواهد آنان بر اين مدعا نقل تمام روايات ذباب از طريق ابوهريره است.
دكتر توفيق صدقى مى نويسد:
درباره حديث و مقام تحديث ابو هريره ميان خود صحابه گفتگو در بين بوده است؛ خصوصا آنجا كه او در نقل يك حديث منفرد باشد؛ چنان كه از سيره او اين امر به دست مى آيد. ^۲
چنان كه پيداست، حديث ذباب از دو جهت سند و متن با اشكالات قابل توجهى مواجه است. بر اين اساس و با توجه به ضعف ساير ديدگاه ها مى توان به اين نتيجه رهنمون شد كه اين حديث فاقد صحت است و بايد آن را از رواياتى بر شمرد كه براساس مقاصد خاص ساخته و پرداخته شده و در فرهنگ و انديشه مسلمانان راه يافته است.

نتيجه

از آنچه در بررسى حديث ذباب آورديم، نتايج ذيل به دست مى آيد:
حديث ذباب، عمدتا در منابع حديثى اهل سنّت انعكاس يافته و خوشبختانه اين حديث در هيچ يك از منابع حديثى اصيل و قديم شيعه منعكس نشده است.
درباره حديث ذباب پنج نظريه ارائه شده كه از ميان آنها نظريه پنجم به واقعيت نزديك تر است.

كتابنامه

ـ اضواء على السنّة المحمّديه، محمود ابوريه، قم: انصاريان، 1416ق.
ـ الايضاح، فضل بن شاذان الازدى، تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1351ش.
ـ بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار عليهم السلام، محمدباقر مجلسى، بيروت: موسسه الوفاء، 1403ق.
ـ تأويل مختلف الحديث، ابومحمد عبداللّه بن مسلم ابن قتيبة، بيروت: دار الكتب العلميه، بى تا.
ـ التحفة السنية فى شرح نخبة المحسنية، سيد نعمت اللّه جزايرى، نسخه خطى، بى جا، بى تا.
ـ تذكرة الفقهاء، علامه حلى (حسن بن مطهر)، مكتبة الرضوية لاحياء الآثار الجعفرية، موسسة آل البيت، لاحياء التراث، قم: بى تا.