4. المصنفات التى جمعت بين الحديث و غيره:

1. تفسير يحيى بن سلاّم (م 200ق)،
2. المدونة الكبرى، للامام سحنون بن سعيد التّنوخى (م 240ق)،
3. آداب المتعلمين، لمحمد بن سحنون (م 256ق). ^۱

ورود حديث به اندلس

درباره ورود حديث به اندلس در ميان پژوهشگران و نويسندگان به دو رأى برمى خورديم:

رأى اول

گروهى زمان آن را نيمه قرن دوم مى دانند و مروجان آن را معاويه بن صالح حمصى (م 158ق) و صعصة بن سلام شامى (م 180ق) دانسته اند.
ابن الفرضى (م 403) گفته است:
و كان [صعصعة بن سلام الشامى] اول من ادخل الحديث الاندلس.
و نيز مى گويد:
روى عن صعصعة من اهل الاندلس: عبدالملك بن حبيب و عثمان بن ايوب و غيرهما. ^۲
در دايرة المعارف بزرگ اسلامى مى خوانيم:
در سده سوم، همزمان با موج مسندنويسى در محافل شرق، در اندلس جريانى ضعيف از پرداختن به سبكى مشابه از حديث ديده مى شود. برجسته ترين نمونه از محدثان اين دوره بقى بن مخلد قرطبى است كه در مصنف خويش از افزون بر هزار و سيصد تن از صحابه حديث آورده است. در جريان ياد شده، همچنين مى توان محدثانى چون معاوية بن صالح حضرمى، قاسم بن محمد، محمد بن وضاح و محمد بن عبدالسلام خشنى را نام برد. ^۳
عبداللّه التليدى نوشته است:
فمعاوية بن صالح الحمصى (م 158ق) يرحل الى الاندلس و يروى عنه الناس... و صعصعة بن سلام الشامى (م 180ق) ينشر بالاندلس فقه و حديث الاوزاعى. ^۴
اينان دليل و شاهدى بر اين رأى ارائه نكرده اند، اما گمان مى رود به استناد محدث بودن اين افراد و حضورشان در اندلس به اين استنتاج رسيده اند.

رأى دوم

در مقابل، رأى ديگرى از سوى برخى محققان مسلمان و نيز خاورشناسان ارائه شده است؛ اين گروه