حوزه حديثى مغاربه - صفحه 88

نويسنده، در ادامه، به حضور دو تن از تابعان كه نقش بسيارى در نشر حديث داشته اند، يعنى ابومنصور فارسى و كيسان المقبرى و ده نفرى كه عمر عبدالعزيز براى تعليم مردمان آن منطقه فرستاد، اشاره مى كند. ۱
به جز اينها بيست تن از تابعيان در قيروان سكونت گزيده و ماندگار شدند و تأثير چشمگيرى در نشر حديث داشتند. ۲
در ادامه به محدثان قيروانى نوبت مى رسد كه با سفر به مشرق و يا آموختن در قيروان به كار نشر حديث اشتغال داشتند. تعداد آنها تا نيمه قرن پنجم به 182 نفر مى رسد. ۳
وى بر اين عقيده است كه نگارش حديث در قيروان تا قرن پنجم سه مرحله داشت:
مرحله نخست، تدوين سماعات و مرويات بود كه به صورت اجزاى حديثى يا كتاب هاى كوچك صورت مى گرفت و تا نيمه دوم قرن دوم ادامه داشت. پس از آن، نوبت به تصنيف جامع مى رسد و آثار مبوب و مدون در حوزه هاى فقه و تفسير با تكيه بر حديث نگارشته شد. در اين مرحله از آثار محمّد بن سحنون (م 256ق) مى توان ياد كرد. در مرحله سوم، تدوين كتاب هاى جامع حديثى، شرح نويسى، گزيده نويسى و تراجم و طبقات صورت پذيرفت. ۴
پايان بخش كتاب، معرفى ده اثر از آثار برجسته قيروانى ها تا پايان قرن پنجم است كه آنها را در چهار بخش بدين صورت تنظيم كرده است:

1. المصنفات على الابواب

1. كتاب السنن او الجامع فى السنن والاداب والمغازى والتاريخ، لابن ابن يزيد القيروانى (م 386ق)،
2. كتاب المُلخِص لما فى الموطأ من الحديث المسند برواية سحنون عن ابى القاسم عن مالك، للقابسى (م 403ق).

2. الطبقات:

1. طبقات علماء افريقية، لابى العرب التميمى (م 333ق)،
2. طبقات علماء تونس، لابى العرب التميمى (م 333)،
3. طبقات علماء افريقية، للخُشَنى (م 361ق)،
4. رياض النفوس، للمالكى (فوت بعد از 426ق).

3. رجال الحديث:

1. ثقات المحدثين و ضعافهم، لابى العرب (م 333ق)،

1.همان، ص۵۱۳ ـ ۵۲۳ .

2.همان، ص۵۲۳ ـ ۵۳۵ .

3.همان، ص۵۳۹ و ۵۳۹ ـ ۷۳۴ .

4.همان، ص۷۸۸ ـ ۸۰۳ .

صفحه از 106