اين جدول، فراز و فرود فعاليت هاى حديث را در قرون مختلف نشان مى دهد.
بر اساس اين جدول، حديث نزد مغاربه در چهار قرن اول سير صعودى داشته است و در سه قرن بعد سير نزولى پيدا مى كند و سپس در پنج قرن آخر مجددا سير صعودى مى يابد.
جدول دو. تقسيم بندى آثار براساس موضوعات ۱
5 . محدثان بزرگ و آثار برجسته حديثى مغربى ها
مراد از محدثان بزرگ كسانى اند كه تأليفات حديثى بسيار داشته و يا در فعاليت هاى حديثى مغاربه از شخصيت هاى تأثيرگذار به شمار مى روند و يا اين كه استاد بسيار ديده و يا شاگردان بسيار تربيت كرده اند و يا در نقل و انتقال ميراث حديثى از شرق به غرب سهم ويژه اى داشته اند.
در اينجا ده تن از اين شخصيت ها را به اجمال معرفى كرده و در ضمن آن، برخى از آثار برجسته حديثى مغاربه را نيز معرفى خواهيم كرد. البته دعواى استقصاى كامل در ميان نيست.
1. محمد بن وضاح القرطبى (199 ـ 286ق)
وى در قرطبه به دنيا آمد و نخست، در اندلس به كسب دانش پرداخت و در آنجا از پانزده نفر حديث
