نگاهى ديگر به تفسير اَثَرى

سيد هدايت جليلى ^۱

چكيده

تعاريف ارائه شده براى «تفسير اثرى»، اغلب، پيشينى، مفهوم محور، سوگيرانه، گزينشى، ارزش مدارانه، ساده سازانه، مبهم و ناكارآمدند. مقاله حاضر مى كوشد با نشان دادن كاستى هاى مذكور در تعاريف موجود، تعريفى واقع شناسانه، عينى، پسينى و كارآمد از «تفاسير اثرى» ارائه كنيد و ابعاد ناپيدا و جوانب مغفول اين روش تفسيرى را باز نمايد.
نويسنده، پس از گزارش، دسته بندى، نقد و تحليل تعاريف موجود از تفسير اثرى، در پرتو نظريه هاى ، تفاسير عقل گرايى (Rationalism) و نقل گرايى (Revelationism)قرآن را به دو دسته بزرگ تفاسير نقل گرا و تفاسير عقل گرا تقسيم كرده و به تعريف هر يك مى پردازد و از رهگذر آن، جايگاه تفسير اثرى را در اين تقسيم بندى معين مى كند و مشخصه ها و مميزه هاى اين روش تفسيرى را برمى شمارد. آنچه اين و نوشتار را از ساير پژوهش ها و نوشته ها متمايز مى كند، اتخاذ رويكرد (Descriptive) پژوهش به جاى رويكرد توصيه اى (Prescriptive) و هنجارى (Normative) توصيفى است.

كليد واژه ها: تفسير اثرى، تفسير عقل گرا، تفسير نقل گرا، تفاسير شيعه، تفاسير اهل سنّت.

1. مقدمات و پيش فرض ها

براى ارائه تعريفى واقع شناسانه ناگزير از (Objecttive) و كارآمد (Functioning) از «تفسير اثرى» طرح پاره اى مقدمات و اخذ پاره اى پيش فرض ها و تحليل و نقد تعاريف موجود از تفسير اثرى هستيم. از اين رو، ابتدا مقدمات ياد شده طرح مى شوند.
1 ـ 1. در اين نوشتار، اصطلاحات تفسير اثرى، تفسير مأثور، تفسير نقلى، تفسير روايى و عناوينى از اين دست، يكسان شمرده شده اند؛ هر چند از حيث معناى لغوى و واژگانى تفاوت دارند؛