روايتى كه ابن شهر آشوب در نخبة المناقب «عن زيد بن قعنب و جابر الانصارى» آورده است، به دليل اين كه ابن قعنب را بين روات شيعه و سنى نيافته اند، رد كرده اند، ۱ در حالى كه وجود «واو» در سند و نقل آن به طريق جابر الانصارى، علاوه بر زيد، مشكل را مرتفع مى كند.
2. عدم توجه به اختلاف معانى و ريشه يابى تعابير موجود در كتب رجالى
وجود شخصى كه متهم به بعضى صفات، مثل كذب است، آن گاه مى تواند موهم شبهه وضع باشد كه معناى آن جعل و وضع و ساختن حديث باشد يا حداقل كذب عرفى باشد. در راويانى كه در الموضوعات به خاطر اتهام به اين وصف رواياتشان رد شده است، بعضا حالشان به قرار ديگرى است؛ براى نمونه به بررسى تفصيلى دو نمونه از موارد ادعائى مى پردازيم:
در مورد «محمد بن سنان» گفته شده است:
فهو من المتهمين بالكذب على الائمة. ۲
رجاليان درباره محمدبن سنان سخن بسيار گفته اند و مبانى در پذيرش يا رد روايات او مختلف است. نه در صدد اثبات وثاقت او هستيم، نه قصد دفاع از حديث مورد نظر را داريم. مراد فقط نشان دادن اين است كه اگر در مورد وى نسبت كذبى موجود است، اصلاً نمى توان به خاطر آن، با حضور وى در سند، روايتى را در شمار موضوعات آورد. در اين مورد تتبعى فشرده، خالى از فايده نيست:
ـ شيخ مفيد درباره او گفته است:
«من خاصته (يعنى امام رضا عليه السلام ) و ثقاته و اهل الورع». ۳
ـ صاحب وسائل الشيعة چنين نوشته است:
وثقة المفيد، روى الكشى له مدحا جليلاً يدل على التوثيق و ضعفه النجاشى و الشيخ ظاهرا و الذى يقتضيه النظر انّ تضعيفه انما هو من ابن عقدة الزيدى و فى قبوله نظر؛ و قد صرح النجاشى بنقل التضعيف عنه و كذا الشيخ و لم يجزما بضعفه على انهم ذكروا وجهه و هو انه قال عند موته «كلما رويته لكم لم يكن لى سماعا و انما وجدته» و هو لايقتضى الضعف الا بالنسبة الى اهل احتياط التام فى الرواياته و قد تقدم مايدل على جوازه و وثقه ايضا ابن طاووس و ... .
آن گاه در پايان، خود توثيق وى را ترجيح مى دهد؛ چون عامل تضعيف هرچه بوده باشد، به خاطر آنچه از ابى جعفر عليه السلام نقل شده:
انّه كان يذكر محمّد بن سنان بخير و يقول: رضى اللّه عنه برضائى عنه فما خالفنى و ما خالف ابى قط.
و نظاير اين برطرف شده است ۴ .
1.الموضوعات، ص۲۲۱.
2.همان، ص ۲۱۹.
3.الارشاد، باب الذكر الامام القائم.
4.وسائل الشيعة، ج۲۰، خاتمه، باب الميم، ش۱۰۴۹.
