فَقالَ رَجُلٌ : يا رَسولَ اللّهِ، أفَلا نَتَّكِلُ عَلى كِتابِنا و نَدَعُ العَمَلَ، فَمَن كانَ مِنّا مِن أهلِ السَّعادَةِ فَسَيَصيرُ إلى عَمَلِ أهلِ السَّعادَةِ، و أمّا مَن كانَ مِنّا مِن أهلِ الشَّقاوَةِ فَسَيَصيرُ إلى عَمَلِ أهلِ الشَّقاوَةِ.
قالَ : أمّا أهلُ السَّعادَةِ فَيُيَسَّرونَ لِعَمَلِ السَّعادَةِ، وأمّا أهلُ الشَّقاوَةِ فَيُيَسَّرونَ لِعَمَلِ الشَّقاوَةِ، ثُمَّ قَرَأَ : «فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَ اتَّقَى * وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى» 1 ؛ 2 در بقيع غَرقَد 3 كنار جنازه اى بوديم كه پيامبر صلى الله عليه و آله ، در حالى كه چوب دستى اى همراه داشت، پيش ما آمد و نشست و ما نيز اطراف او نشستيم. [پيامبر صلى الله عليه و آله ] چوب دستى اش را سر و ته كرد و شروع به زمين زدن آن نمود و سپس فرمود : «هيچ يك از شما نيست (/ هيچ مولودى نيست)، مگر اين كه مكان او در بهشت و جهنّم، مقرّر شده است و بدبختى و خوش بختى او، از پيش، معيّن شده است».
مردى گفت : اى پيامبر خدا، [ بدين ترتيب] آيا نبايد به آنچه درباره ما تقدير شده، تكيه كنيم و عمل را رها نماييم؟! از ميان ما، آن كه سعادتمند است، به سمت عمل سعادتمندان خواهد رفت و از ميان ما، آن كه بدبخت است، به سمت عمل بدبختان خواهد رفت.
فرمود : «سعادتمندان، به عمل سعادت آميز، موفق مى شوند و بدبختان، به عمل بدبختانه». آن گاه [اين آيه را ]قرائت فرمود : امّا آن كه [ حقّ خدا را ]داد و پروا داشت و [پاداش] نيكوتر را تصديق كرد، به زودى، راه آسانى را پيش پاى او خواهيم گذاشت.
گفتنى است كه بنابر اين احتمال، مقصود از سعادت و شقاوت در اين حديث، خوشبختى و بدبختى نهايى نيست؛ بر خلاف احتمالات قبلى كه مقصود از آنها سرنوشت نهايى انسان هاست.
نتيجه
به نظر مى رسد كه معناى حديث «السعيد فى بطن امه ...» همان معناى نخست است كه در كلام امام كاظم عليه السلام آمده و مى توان گفت معناى دوم نيز به همان معنا باز مى گردد؛ ولى معناى سوم، گذشته از اين كه مبتنى بر عالَم ذرّ و داشتن تفسيرى روشن از آن است ـ كه خود جاى بحث هاى فراوان دارد ـ انطباق آن با حديث ياد شده مشكل است. معناى چهارم نيز، در صورتى كه با تكيه بر قراين ياد شده مورد قبول واقع شود، اين حديث در مقام تشويق و ترغيب والدين بر مراقبت هاى رفتارى است. به سخن ديگر، اين معنا براى حديث، بدان جايگاه تربيتى مى بخشد.
كتابنامه
ـ الاحتجاج على أهل اللجاج، ابى منصور احمد بن على بن ابى طالب طبرسى (م620ق) تحقيق:
1.سوره ليل،آيه ۵ ـ ۷.
2.صحيح البخارى، ج۱، ص۴۵۸، ح۱۲۹۶؛ صحيح مسلم، ج۴، ص۲۰۳۹، ح۶ ؛ مسند ابن حنبل، ج۱، ص۲۷۳، ح۱۰۶۷؛ مسند ابى يعلى، ج۱، ص۲۹، ح۵۷۸ .
3.قبرستان بقيع معروف در مدينه، اين گورستان بدان جهت «بقيع غرقد» ناميده شده كه درخت غرقد در آن بوده است.
