يك روايت در نزد سيد قطب تعيين كننده نيست؛ زيرا او در موارد متعددى رواياتى را به دليل هماهنگى با واقعيّات تاريخى ۱ يا به سبب هماهنگى با سياق آيات ۲ بر رواياتى ديگر ـ كه از اسنادى صحيح نيز برخوردارند ـ ترجيح مى دهد؛ گو اين كه در مواردى نيز صحت سند از نگاه وى دور نمانده است. ۳
گاهى صحّت و اعتبار روايات را ناشى از تواتر آنها مى داند ۴ و در موارد اندكى نيز با اظهار يكى از دو تعبير: «الحديث الصحيح» ۵ و «فى الصحيح» ۶ درباره يك روايت، صراحتاً به صحّت آن اذعان مى كند و در مواردى نيز ناتوانى خويش را در دستيابى به روايات قطعى، موثّق و صحيح يادآور شده است. ۷
سيد قطب بر طبق رويه ديگر عالمان مسلمان، ۸ پذيرش «امور اعتقادى» را تنها با پشتوانه «نصّ قرآن» يا «روايت صحيح و متواترِ» منقول از معصوم عليه السلام ، ممكن مى داند و در اين باره روايات آحاد را حتى اگر از درجه صحّت نيز برخوردار باشند، نمى پذيرد؛ بر اين اساس، مسحور شدن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلمرا با وجود اشاره برخى از روايات نمى پذيرد، زيرا آن را امرى اعتقادى مى داند و معتقد است:
نصوص قرآن يا احاديث صحيح و متواترِ از جانب معصوم در تأييد آن وجود ندارد. ۹
همچنين وى برخى از «امور غيبى» را ـ كه در تبيين جزئيات و كيفيت آنها نص قرآن يا حديث صحيح و متواتر نبوى موجود نيست ـ در زمره امور اعتقادى مى داند و از تبيين آنها اجتناب مى ورزد و مدرسه تفسيرى «شيخ عبْده» را به سبب تأويل عقلى و علمى اين گونه امور مورد انتقاد قرار مى دهد. ۱۰
شيوه تعامل سيد قطب با روايات متعارض
مواجهه مفسر فى ظلال القرآن با روايات متعارض آگاهانه و هوشمندانه است؛ بدين معنا كه وى با تأمل و درنگ در اين دسته از روايات نظر مى افكند و سرانجام با دقت و ژرف نگرى موضع صريح خود را
1.به عنوان مثال: ر.ك: همان، ج۲، ص۷۲۹ ـ ۷۳۰.
2.ر.ك: همان، ج۲، ص۱۰۲۲ و ج۶ ، ص۳۹۹۵.
3.ر.ك: همان، ج۴، ص۲۰۲۸، ۲۲۶۱، ج۵ ، ص۲۶۱۲.
4.ر.ك: همان، ج۲، ص۷۰۰: (محسوب شدن در شمار يك قوم به خاطر دوست داشتن آنها)، ج۴، ص۲۱۹۳: (درباره حفظ پيمان ها و وفادارى بدان ها)، ج۵ ، ص۳۲۸۴: (در رابطه با جواز قتل اسير يا نگه دارى آن)، ج۶ ، ص۳۴۲۵ ـ ۳۴۲۶: (درباره معجزه شقّ القمر).
5.ر.ك: همان، ج۱، ص۲۶، ج۲، ص۸۷۵، ج۳، ص۱۴۸۹، ج۴، ص۲۲۹۴ و ج۶ ، ص۳۵۹۹.
6.ر.ك: همان، ج۱، ص۱۴۰، ۴۶۸، ج۲، ص۷۴۲، ۹۸۶، ج۴، ص۲۵۱۰، ج۵ ، ص۲۸۹۷ و ج۶ ، ص۳۶۸۱.
7.ر.ك: همان، ج۱، ص۹۷، ۱۲۵، ۱۹۳ و۲۹۰.
8.الاعتقادات، ص۳.
9.فى ظلال القرآن، ج۶ ، ص۴۰۰۸.
10.همان، ج۳، ص۱۵۳۱.
