در ارتباط با آيات قرآن به نيكى ترسيم مى كند. ۱ وى با ذكر چشمگير ۲ چنين رواياتى كه از جذابيت، اثرگذارى، گيرايى، تحرك بخشى و نشاط آفرينى خاصى برخوردارند، بر آن است كه مخاطبان قرآن، برخلاف رويه كنونى مسلمانان، ۳ به هدف گيرى سودمند و سازنده قرآن راه يابند. ۴
تفسير برخى از آيات فقط در پرتو روايات نبوى
مفسر فى ظلال القرآن برخى از آيات قرآن را تنها با استمداد از روايات پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تفسير مى كند. اين شيوه در آياتى صورت مى گيرد كه در آنها به امور غيبى يا امورى كه ادراك انسان ها به آنها راه نمى يابد، اشاره رفته يا ماهيت آنها به گونه اى است كه جز به مدد كلام معصوم عليه السلام نمى توان به مدلول آنها دست يازيد؛ چنان كه وى در ذيل آيه: «وَ إِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِى يَـا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَـلَمْتُمْ أَنفُسَكُم بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِلـءِكُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ ...» ، ۵ بر آن است كه مراد از «قتل نفس» در اين آيه، «قتل افراد عاصى توسط افراد فرمانبردار و مؤمن» است تا در پرتو اين كشتار، قاتل و مقتول هر دو به طهارت برسند.
سيد قطب اين ديدگاه را به روايات نسبت مى دهد و مى گويد:
روايات اين كفاره سخت و شديد را بدين شكل توصيف كرده اند. ۶
همچنين وى تفسير آيه شريفه: «لاَّ يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِى أَيْمَـانِكُمْ وَلَـكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ ...»۷ را با ذكر چندين روايت مى آغازد. آن گاه بر اساس مفاهيم و مصداق هايى كه اين روايات درباره سوگند لغو و سوگند حقيقى ارائه مى دهند، به تبيين آيه و طرح ديدگاه خود در تفسير آن مى پردازد. ۸
همان گونه كه گفته شد، سيد قطب در تفسير آياتى كه مشتمل بر امور غيبى و حوادث آينده اند، تنها به روايات متوسل مى شود؛ چنان كه وى در تفسير عبارت قرآنى: «وَ إِنَّهُو لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلاَ تَمْتَرُنَّ بِهَا ...» ، ۹ كه درباره حضرت عيسى عليه السلام است، بدون هيچ بيان و توضيحى از جانب خود، متذكر مى گردد كه:
1.ر.ك: فى ظلال القرآن، ج۱، ص۵۰۴ ـ ۵۰۵ .
2.براى رؤ?ت برخى از اين گونه روايات، ر.ك: همان، ج۱، ص۱۹۲، ج۲، ص۶۷۸ ـ ۶۷۹، ۶۹۷ ـ ۷۰۰، ۷۷۰، ۱۰۹۱، ج۳، ص۱۲۰۲، ۱۲۹۸، ۱۴۲۶، ۱۴۷۸، ۱۴۷۴ ـ ۱۴۷۵، ج۴، ص۲۴۵۴، ۲۱۹۲ ـ ۲۱۹۳.
3.منظور رابطه سطحى يا صرفاً نظرى و ذهنى با آيات قرآن است.
4.فى ظلال القرآن، ج۳، ص۱۴۷۸.
5.سوره بقره، آيه ۵۴ .
6.فى ظلال القرآن، ج۱، ص۷۱. لازم به ذكر است كه در آيه۶۶ از سوره نساء نيز به امكان وضع چنين كفاره اى براى منافقين صدر اسلام اشاره شده است: «وَلَوْ أَنَّا كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُواْ مِن دِيَـارِكُم مَّا فَعَلُوهُ إِلاَّ قَلِيلٌ مِّنْهُمْ» .
7.سوره بقره، آيه ۲۲۵.
8.ر.ك: همان، ج۱، ص۲۴۳ ـ ۲۴۴.
9.سوره زخرف، آيه ۶۱ .
