تفسيرى صحابه، بويژه تفسير عملى ^۱ آنها، استثنايى و بى نظير است. بر همين اساس، يكى از شيوه هاى عمده و چشمگير تفسيرى در فى ظلال القرآن، تفسير آيات در پرتو آموزه هاى گفتارى و رفتارى صحابه است.

الف) سخنان و بيانات تفسيرى صحابه

مفسر فى ظلال القرآن، همراه با استفاده از گفتار و اقوال تفسيرى پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله وسلم، در موارد متعددى نيز از سخنان و توضيحات تفسيرى صحابه و احياناً تابعان در تفسير آيات قرآن بهره مى بَرد. وى گاه، اين گونه از تفسير را جهت تقويت آراى تفسيرى و تأييد برداشت هاى خويش مورد استفاده و استناد قرار مى دهد و گاه، جهت اظهار ديدگاه و برداشت دومى از آيه غير از آنچه كه صريح و مشهور است به آن متمسك مى شود و زمانى ديگر گفتار و نظريات صحابه را در تبيين مدلول و مقصود يك واژه به كار مى گيرد؛ به عنوان مثال، سيد قطب در ذيل آيه شريفه: «... فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادًا ...» ، ^۲ از ابن عباس نقل مى كند كه «انداد» عبارت است از «شرك»، و شرك ورزيدن از حركت مورچه بر روى سنگ صاف و سياه در شب سياه و ظلمانى پوشيده تر است؛ چنان كه مثلاً اگر كسى بگويد: «به خدا سوگند و به جان تو سوگند و به جان خودم سوگند»، يا به عنوان مثال بگويد: «اگر اين خانه و آشيانه نبود، دزدان ديشب بر ما حمله ور مى شدند». و سخنانى از اين قبيل بر زبان آورد، به خداوند شرك ورزيده است؛ ^۳ همچنان كه درباره واژه «عُتُل» در آيه: «عُتُلِّم بَعْدَ ذَلِكَ زَنِيمٍ» ، ^۴ از ابودردا روايت مى كند كه «عُتُل» به كسى گفته مى شود كه در پى خواهش شكم مى رود، اخلاق سخت و خشنى دارد، بسيار مى خورد، بسيار مى نوشد، به شدت به اندوختن اموال مى پردازد و از انفاق به ديگران نيز ممانعت به عمل آورد. ^۵
مفسر فى ظلال القرآن، گاهى جهت تعيين «مصداق» يك عبارت قرآنى، به سخنان صحابه و مفسران صدر اول رو مى آورد؛ چنان كه براى مشخص نمودن مصداقِ آيه شريفه: «وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَلَكُم بَيْنَكُم بِالْبَـاطِـلِ وَتُدْلُواْ بِهَآ إِلَى الْحُكَّامِ ... وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ»^۶ از ابن عباس گزارش مى كند كه اين آيه درباره كسى است كه مالى بر گردن اوست، ولى چون صاحب مال بينه و نشانه اى براى دريافت مال خود از او ندارد، وى نيز از پرداخت آن به صاحبش خوددارى مى كند و به انكار آن مى پردازد و در حالى كه مى داند حقّى بر گردن اوست و گناه كار است، براى اثبات بى گناهى خويش به نزد حاكم مى رود.